Τώρα που η κατάσταση στην Ουκρανία βρίσκεται στο επίκεντρο της παγκόσμιας προσοχής, ξαναδιάβασα το βιβλίο Καταγόταν από τη Μαριούπολη, το οποίο αγόρασα κατά την περιήγηση στους πάγκους της Έκθεσης Βιβλίου 2020. Η συγγραφέας – Natasha Wotin – γεννήθηκε στη Βαυαρία το 1945 από Ουκρανούς γονείς που απελάθηκαν ως εργατικό δυναμικό κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και έχει Ιταλούς παππούδες. Γράψατε αυτό το βιβλίο με βάση υλικό ντοκιμαντέρ από μέλη της οικογένειας και έχει σημειώσει μεγάλη παγκόσμια επιτυχία (μεταξύ άλλων, το βραβείο Leipzig Fair Award το 2017). Η μητέρα του συγγραφέα, μετά την απέλαση στη Γερμανία, είχε αυτοκτονήσει.

Αυτό που είναι πιο εντυπωσιακό, σε Καταγόταν από τη Μαριούποληείναι η τραγική μοίρα μιας χώρας όπως η Ουκρανία, συντρίβεται μεταξύ Ρωσίας και Γερμανίας. Ειδικά στα χρόνια του πολέμου. Προσπαθώ να διαλέξω κάποια νέα.

1) Η Μαριούπολη, μέχρι τον πόλεμο, ήταν πόλη πολυπολιτισμικό: Ουκρανοί, Ρώσοι, Έλληνες, Ιταλοί, Γάλλοι, Γερμανοί, Τούρκοι και Πολωνοί, συμπεριλαμβανομένων πολλών Εβραίων. Από το λόφο στον οποίο βρίσκεται μπορείτε να δείτε την Αζοφική Θάλασσα, διάσημη για την αφθονία των ψαριών της.

2) Ο εμφύλιος πόλεμος που ακολούθησε τη Σοβιετική επανάσταση καταστρέφει εντελώς Μαριούπολη: το 1922 δεν υπάρχει πλέον εργοστάσιο σε λειτουργία, στα μαγαζιά κυριαρχεί ένα απόκοσμο κενό και μάλιστα αναφέρονται πολυάριθμα επεισόδια κανιβαλισμού.

3) Στις 8 Οκτωβρίου 1941 η Μαριούπολη καταλήφθηκε από τα ναζιστικά στρατεύματα στο πλαίσιο της «επιχείρησης Μπαρμπαρόσα», που ήθελε ο Χίτλερ για να αποδεκατίσει τους Σλάβους και να δημιουργήσει χώρο για την ανώτερη Άρια φυλή. Την εποχή της κατοχής ζούσαν στη Μαριούπολη 240.000 άνθρωποι. Δύο χρόνια αργότερα, θα παραμείνουν μόνο 85 χιλιάδες.

4) Όταν οι εξελίξεις του πολέμου αναγκάζουν τον Χίτλερ να εισάγει σκλάβους από όλο τον κόσμο, η Ουκρανία είναι το προτιμώμενο κυνήγι για τη βίαιη στρατολόγηση των λεγόμενων «Ostarbeiter», επίσης επειδή στη ναζιστική τρέλα θεωρούνται Ουκρανοί ο χειρότερος από τους σλαβικούς λαούς: στην «ιεραρχία των φυλών» από κάτω τους βρίσκονται μόνο Σίντι, Ρομά και Εβραίοι. Έως και δέκα χιλιάδες φτάνουν στη Γερμανία κάθε μέρα. Στην αρχή, η ελάχιστη ηλικία των σκλάβων ήταν δώδεκα, αλλά σύντομα μειώθηκε στα δέκα. Κατά τη διάρκεια της κατοχής, μεταξύ 1941 και 1943, περισσότεροι από 60.000 πολίτες της Μαριούπολης εκτοπίστηκαν στη Γερμανία ως σκλάβοι. Πολλοί από αυτούς πεθαίνουν σε συνθήκες υποδούλωσης. Μετά την ήττα της Γερμανίας, οι ποινές αυτών των «κυνηγών σκλάβων» είναι σπάνια και ήπια: ένας από τους πιο σημαντικούς, ο Φρίντριχ Φλικ, καταδικάστηκε σε επτά χρόνια φυλάκιση, αλλά εξέτισε μόνο τρία χρόνια και αργότερα έγινε ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία.

5) Τα χρόνια του «μεγάλου τρόμου», που σηματοδοτούν την κορύφωση των «σταλινικών εκκαθαρίσεων», γνώρισαν την καταστολή πολλών ανθρώπων που οι ιστορικοί θεωρούν από τρία σε 20 εκατομμύρια. Και η Μαριούπολη -όπως όλη η Ουκρανία- επηρεάζεται οδυνηρά.

6) Το 1932 ξεκίνησε ένας λιμός βιβλικών διαστάσεων, σε μια χώρα που θεωρούνταν ο σιτοβολώνας της Ευρώπης: είναι το αποτέλεσμα του αποτυχημένου πειράματος κολεκτιβοποίησης του Ο Στάλινπου θα μείνει στην ιστορία – γράφει ο Wodin – ως η γενοκτονία του ουκρανικού λαού.

7) Κανείς δεν ξέρει πόσοι άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους στην κατασκευή του καναλιού Λευκής Θάλασσας-Βαλτικής: οι εκτιμήσεις κυμαίνονται από 50.000 έως 250.000. Πολλοί πέθαναν κατά τη διάρκεια της εργασίας, βυθιζόμενοι στη λάσπη και τη λάσπη, όπου εξακολουθούν να βρίσκονται άταφοι σήμερα.

Η κύρια ιδέα που καταφέρνει να μεταφέρει το βιβλίο στους αναγνώστες είναι ότι στην ιστορία του εικοστού αιώνα ορισμένα έθνη, όπως η Ουκρανία, υπέφεραν περισσότερο από τους άλλους η λαβίδα μεταξύ των δύο γειτονικών χωρών, Ρωσίας και Γερμανίας, βετεράνων των αιματηρών επαναστάσεων και κυριαρχούνται από την ανελέητη σταλινική και ναζιστική δικτατορία. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που η προσοχή για την τύχη αυτής της άτυχης χώρας είναι τόσο έντονη αυτή την περίοδο.