Το πεδίο των λευκών κοντέινερ εκτείνεται σε 63 χιλιάδες τετραγωνικά μέτρα, σε έναν ακατοίκητο λόφο. Από τα σκάφη αναψυχής που μπαίνουν στον κόλπο του Λακκιού, στο νότιο τμήμα της Λέρου, δεν φαίνεται τίποτα άλλο. Αποτελούν τον ολοκαίνουργιο προσφυγικό καταυλισμό με 1.860 θέσεις, στον οποίο η πρόσβαση είναι απαγορευμένη στο κοινό και θα πρέπει να λειτουργήσει μέχρι το τέλος του καλοκαιριού σε αυτό το ελληνικό νησί των οκτώ χιλιάδων κατοίκων και που σήμερα έχει 75 αιτούντες άσυλο.

«Θα είναι εξοπλισμένο με μίνι μάρκετ, εστιατόρια, πλυντήρια, σχολεία, ΑΤΜ, γήπεδα μπάσκετ», εξηγεί η Φιλιώ Κυπρίζογλου, μελλοντική διευθύντρια του. Εν ολίγοις, θα είναι ένα «χωριό, με όλες τις υπηρεσίες που περιλαμβάνονται για τους αιτούντες άσυλο», λέει συγκινημένη.

Όμως το «χωριό» θα περιβάλλεται από ψηλά τείχη, και από έναν περιφερειακό δρόμο που προορίζεται για περιπολίες της αστυνομίας, περικυκλωμένος με τη σειρά του από τοίχο καλυμμένο με συρματοπλέγματα. Από την ταβέρνα του στο λιμάνι του Λακκίου, ο Θεόδωρος Κοσμόπουλος κοιτάζει με πικρία αυτή τη «νέα φυλακή», της οποίας η κατασκευή ξεκίνησε τον Φεβρουάριο, σε οικόπεδο ιδιοκτησίας του ελληνικού δημοσίου.

Αυτό το νέο φυλασσόμενο κέντρο στη Λέρο είναι ένας από τους πέντε καταυλισμούς Ελλήνων προσφύγων που κατασκευάζονται στα νησιά κοντά στην Τουρκία, όπου έχουν φτάσει χιλιάδες πρόσφυγες τα τελευταία χρόνια. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει επενδύσει 276 εκατ. ευρώ για αυτές τις δομές. Αν αυτό της Λέρου είναι ξεκάθαρα ορατό στον κόλπο του Λακκίου, τα κέντρα που θα προκύψουν στην Κω, τη Σάμο, τη Χίο και τη Λέσβο, από την άλλη, θα είναι συχνά απομονωμένα από τις πόλεις.

Αυτά τα λεγόμενα μεταβατικά στρατόπεδα θα μπορούν να φιλοξενήσουν συνολικά 15.000 αιτούντες άσυλο ή άτομα των οποίων το αίτημα έχει απορριφθεί. Θα λειτουργήσουν όλα στο τέλος του έτους, ελπίζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Αυτό της Σάμου, με 3.600 θέσεις, θα ανοίξει φέτος το καλοκαίρι, ακολουθούμενο από το Coo, με δύο χιλιάδες θέσεις και τη Λέρο. Τον Μάιο δόθηκε στη δημοσιότητα ο διαγωνισμός για την κατασκευή των γηπέδων Χίου (από 1.800 σε 3.000 θέσεις) και Λέσβου.

Εάν η Ευρώπη τα ορίζει ως «πολυλειτουργικά κέντρα πρώτης υποδοχής», το ελληνικό υπουργείο Μετανάστευσης κάνει λόγο αντί για «κλειστές ελεγχόμενες εγκαταστάσειςΠρέπει να αντικαταστήσουν τα παλιά χωράφια, τα hotspot, ήδη παρόντα σε αυτά τα νησιά και που σήμερα υποδέχονται εννέα χιλιάδες μετανάστες. Ήδη υπερπλήρη από τη δημιουργία τους το 2016, αυτές οι δομές συχνά καταγγέλλονται για τις ανάξιες συνθήκες διαβίωσής τους. Συχνά χρειάζονται αρκετοί μήνες για να διεκπεραιωθούν οι αιτήσεις ασύλου.

Ιδιωτικές εταιρείες για τη διαχείριση των χωραφιών
Στους νέους καταυλισμούς οι πρόσφυγες θα έχουν απαντήσεις στις ερωτήσεις τους εντός πέντε ημερών, διαβεβαιώνει το ελληνικό υπουργείο Μετανάστευσης. Όσοι απορριφθούν θα φυλάσσονται σε κλειστά τμήματα -μόνο μόνο άνδρες- εν αναμονή της απομάκρυνσής τους.

Ένας χειριστής διεθνούς ανθρωπιστικής οργάνωσης, που προτιμά να διατηρήσει την ανωνυμία του, φοβάται ότι οι διαδικασίες ασύλου «θα διεξαχθούν ταχύτερα και ο αριθμός των απορριπτόμενων αιτήσεων θα αυξηθεί. Η δεξιά κυβέρνηση γίνεται πιο σκληρή με τους πρόσφυγες», λέει. Η Αθήνα, όπου σήμερα υπάρχουν περίπου 100.000 αιτούντες άσυλο (από τον Μάιο του 2021, που παρέχονται από την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες), έχει ουσιαστικά αυστηροποιήσει τη μεταναστευτική της πολιτική κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

Η Ελλάδα μόλις επέκτεινε επίσης τον κατάλογο των εθνικοτήτων που μπορούν να σταλούν πίσω στη γειτονική χώρα. Η Τουρκία θεωρείται πλέον «ασφαλής χώρα» για Σύριους, Μπαγκλαντές, Αφγανούς, Σομαλούς και Πακιστανούς.

Για να γίνει πράξη αυτή η διαδικασία ασύλου, η κυβέρνηση υπολογίζει στην οργάνωση και ιδιαίτερα στην επιτήρηση αυτών των στρατοπέδων, σύμφωνα με τα λεπτομερή σχέδια που εξηγεί περήφανα στο γραφείο του στην Αθήνα ο Μάνος Λογοθέτης, γενικός γραμματέας του υπουργείου Μετανάστευσης. Κάθε κέντρο, που περιβάλλεται από τοίχους, θα χωρίζεται σε διαμερισματικούς χώρους για ασυνόδευτους ανηλίκους, οικογένειες κ.λπ. Οι αιτούντες άσυλο θα μπορούν να μετακινούνται μεταξύ αυτών των χωριστών περιοχών μόνο με μαγνητική «ταυτότητα».

Αυτό θα του επιτρέψει και να φύγει από το στρατόπεδο, μόνο κατά τη διάρκεια της ημέρας, προειδοποιεί ο Μάνος Λογοθέτης: «Αν επιστρέψουν μετά τη δύση του ηλίου, θα μείνουν έξω μέχρι την επόμενη μέρα, σε χώρο που έχει δημιουργηθεί για αυτόν τον σκοπό. Θα πρέπει να δικαιολογήσουν την καθυστέρηση τους στις αρχές του κέντρου». Οι «αρχές» που θα παρευρεθούν στα εγκαίνια θα είναι η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, οι ελληνικές υπηρεσίες υγείας και ασύλου, η Europol, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Μετανάστευσης (Iom), ο Frontex και μερικές «καλοδεχούμενες» ΜΚΟ, λέει ο γενικός γραμματέας: μια δήλωση που οι ΜΚΟ διέψευσαν ξεκάθαρα τεθεί υπό πίεση.

Ωστόσο, η κυβέρνηση σκοπεύει να κάνει μια αλλαγή στη διαχείριση των στρατοπέδων. «Σε άλλα κράτη, αυτή η λειτουργία εκτελείται από ιδιωτικές εταιρείες. Το σκεφτόμαστε κι εμείς. Σε κάποια ελληνικά στρατόπεδα όλα ήταν υπό τον έλεγχο του ΔΟΜ και της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες», λέει επικριτικά ο Μάνος Λογοθέτης. «Πιστεύουμε ότι ήρθε η ώρα να κάνουν ένα βήμα πίσω. Θα πρέπει να διαχειριστούμε αυτά τα πεδία μέσω μιας ιδιωτικής εταιρείας, η οποία λειτουργεί υπό τις οδηγίες της κυβέρνησης».

Ποιος θα έρθει σε αυτά τα κέντρα;
Στη Λέρο, μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Αθήνας, αυτές οι δηλώσεις προκαλούν ανησυχία. «Αμφιβάλλω αν επιτρέπεται σε οποιαδήποτε οργάνωση για τα ανθρώπινα δικαιώματα ή την κοινωνία των πολιτών να καταθέσει για το τι συμβαίνει σε αυτό το νέο πεδίο», λέει η Catharina Kahane, συνιδρύτρια της αυστριακής ΜΚΟ Echo100Plus. «Δεν έχουμε κληθεί ποτέ να τους επισκεφτούμε. Όλες οι ΜΚΟ που ήταν διαπιστευμένες στην προηγούμενη κυβέρνηση (αριστερά, με επικεφαλής το κόμμα του Σύριζα μέχρι το 2019, εκδ) έπρεπε να εγγραφεί ξανά στη νέα διοίκηση (πριν από δύο χρόνια, εκδ). Πολύ λίγοι οργανισμοί έχουν πετύχει. Πολλοί απορρίφθηκαν».

Ο δήμος Λέρου από την πλευρά του αμφισβητεί τον σκοπό της κατασκήνωσης. Ο Μιχαήλ Κόλιας, δήμαρχος του νησιού, εκλεγμένος με ανεξάρτητη λίστα, δεν πιστεύει στον «μεταβατικό» χαρακτήρα του που πέρασε η κυβέρνηση. «Οι αρχές καταστρέφουν τη φύση για να την χτίσουν!» Αυτος λεει. Ο δήμος έχει καταθέσει προσφυγή στο συμβούλιο της Επικρατείας για να αποτρέψει το άνοιγμα του.

Αυτό το στρατόπεδο, παρόμοιο με ένα κέντρο κράτησης, ξυπνά επίσης οδυνηρές αναμνήσεις στους ντόπιους. Η Λέρος είναι γνωστή ως το νησί των καταραμένων. Ο βαθύς κόλπος του Λακκίου έχει κρύψει από καιρό αυτούς που η Ελλάδα δεν ήθελε να δει. Κάτω από τη στρατιωτική χούντα (1967-1974), τα κτίρια ιταλικού τύπου έγιναν φυλακές για χιλιάδες κομμουνιστές. Άλλα νεοκλασικά κτίρια μετατράπηκαν επίσης σε ψυχιατρείο, τα οποία επικρίθηκαν για την κακομεταχείριση που γινόταν εντός του μέχρι τη δεκαετία του 1980.

Επιπλέον, ακριβώς στο χώρο του ψυχιατρείου, το οποίο φιλοξενεί ακόμη ορισμένους ασθενείς, το πρώτο χτίστηκε το 2016 hotspot για τους πρόσφυγες, με 860 θέσεις. Σήμερα 75 Σύροι και Ιρακινοί αιτούντες άσυλο πρέπει να μείνουν εκεί. Δεν μιλούν πολύ, και βρίσκονται υπό μόνιμη αστυνομική επιτήρηση.

Η Τουρκία, «εχθρός» γείτονας
Για σχεδόν δύο χρόνια δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου αφίξεις μεταναστών από την Τουρκία. «Ποιος θα καταλάβει τις 1.800 θέσεις στο νέο στρατόπεδο; Θα μεταφερθούν εδώ οι μετανάστες που μετεγκαταστάθηκαν σύμφωνα με τον μηχανισμό του Δουβλίνου και απορρίφθηκαν από άλλες χώρες της ΕΕ; “. Το υπουργείο Μετανάστευσης διαβεβαιώνει ότι ο νέος καταυλισμός θα φιλοξενεί μόνο νέες αφίξεις από τις τουρκικές ακτές. Δεν θα γίνουν μεταφορές από καμία άλλη περιοχή ή χώρα σε αυτά τα κέντρα των νησιών, λέει.

Η ελληνική κυβέρνηση υποστηρίζει ότι ο μεγάλος αριθμός θέσεων εργασίας σε αυτούς τους νέους καταυλισμούς δικαιολογείται από τη «μόνιμη απειλή» μαζικών αφίξεων μεταναστών από την Τουρκία, έναν κοντινό «εχθρό», όπως επισημαίνει ο υφυπουργός Μάνος Λογοθέτης. «Υποφέραμε στην Ελλάδα, μας επιτέθηκε τον Μάρτιο του 2020!», ξέσπασε ο αξιωματούχος, αναφερόμενος στην ανακοίνωση του Τούρκου προέδρου Ερντογάν για το άνοιγμα των ελληνοτουρκικών συνόρων, που στη συνέχεια επέτρεψε σε χιλιάδες αιτούντες άσυλο να φτάσουν στις πύλες. της Ελλάδας.

Σύμφωνα με την επίμαχη συμφωνία μεταξύ ΕΕ και Τουρκίας το 2016, σε αντάλλαγμα έξι δισεκατομμυρίων ευρώ, η Άγκυρα πρέπει να επανεντάξει τους απορριφθέντες αιτούντες άσυλο -η Τουρκία θεωρείται «ασφαλής χώρα» για να τους υποδεχτεί- και να αποτρέψει τις αναχωρήσεις μεταναστών από τις ακτές της. «Δεν συνεργάζεται. Πρέπει να χρησιμοποιήσουμε όλα τα δυνατά και νόμιμα μέσα για να προστατεύσουμε την εθνική επικράτεια! », λέει ο Μάνος Λογοθέτης.

Προφανώς, η ελληνική κυβέρνηση σκοπεύει να το κάνει οχυρώνοντας τα σύνορά της για να αποθαρρύνει την άφιξη μεταναστών, ιδιαίτερα στα βορειοανατολικά της χώρας. Δύο ηχητικά κανόνια (Ακουστική συσκευή μεγάλης εμβέλειας) εγκαταστάθηκαν σε νέο μεταλλικό τείχος που κατασκευάστηκε κατά μήκος των χερσαίων συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας.

Από την άλλη πλευρά του φραγμού, η Τουρκία, όπου υπάρχουν ήδη τέσσερα εκατομμύρια πρόσφυγες, δεν δέχεται πλέον μετανάστες από την Ελλάδα από την αρχή της πανδημίας. «Θα είναι υποχρεωμένη να τα πάρει πίσω», επαναλαμβάνει ο Μάνος Λογοθέτης. Εάν ναι, πολλοί απορριφθέντες πρόσφυγες θα μπορούσαν να παραμείνουν κρατούμενοι για μεγάλο χρονικό διάστημα στα νέα «χωριά» της ΕΕ.

(Μετάφραση: Federico Ferrone)