Στην Ελλάδα, η λέξη γυναικοκτονία (δηλαδή όταν μια γυναίκα σκοτώνεται από έναν άνδρα επειδή αποφεύγει ή δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του φύλου) μόλις πρόσφατα άρχισε να βρίσκεται στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης: ξεκινώντας με μια υπόθεση ειδήσεων από το 2018 και πώς το χειρίστηκε ο πληρεξούσιος στον οποίο ανατέθηκε. και ξεκινώντας από την αύξηση της ενδοοικογενειακής βίας που σημειώθηκε, στην Ελλάδα όπως και στον υπόλοιπο κόσμο, κατά τη διάρκεια του lockdown που επιβλήθηκε για την πανδημία.
Πολλές περισσότερες γυναίκες έχουν αρχίσει να μιλούν ανοιχτά και να καταγγέλλουν (ακόμη και γνωστές γυναίκες, και χάρη στο κίνημα #MeToo), τα φεμινιστικά κινήματα έχουν ανακτήσει δύναμη, τα μέσα ενημέρωσης έχουν αρχίσει να αντιμετωπίζουν το θέμα με πιο συστηματικό τρόπο και οι θεσμικές πολιτικές έχουν αποφασίσει να παρέμβει.
«Ας επικρατήσει η δικαιοσύνη με τίμημα την πτώση όλου του κόσμου»
Το 2018 η Ελένη Τοπαλούδη, μια 21χρονη φοιτήτρια, βιάστηκε, δολοφονήθηκε και ρίχτηκε στη θάλασσα από έναν γκρεμό στο ελληνικό νησί της Ρόδου. Το σώμα της βρέθηκε από το λιμενικό. Το 2020 οι δύο κατηγορούμενοι, Αλέξανδρος Λουτσάι και Μανώλης Κούκουρας, και οι δύο γύρω στα είκοσι και «φίλοι» του θύματος, καταδικάστηκαν για φόνο και βιασμό χωρίς να αναγνωριστούν ελαφρυντικά.
Η υπόθεση της Ελένης Τοπαλούδη παρακολουθήθηκε πολύ από την κοινή γνώμη και όταν κατά τη διάρκεια της δίκης ξεκίνησε ο συνήθης μηχανισμός κατηγοριών του θύματος από τους συνηγόρους υπεράσπισης (μηχανισμός που ονομάζεται επίσης «δευτερεύουσα θυματοποίηση» και συνίσταται στη μεταφορά μέρους της ευθύνης για βία στο άτομο που την υπέστη), ήρθε ο παθιασμένος λόγος από την εισαγγελέα στην οποία ανατέθηκε η υπόθεση, Αριστοτελία Θόγκα: «Μου ανατίθενται 1500 υποθέσεις το μήνα. Αυτό με αναστάτωσε. Άκουσα τη φωνή της κυρίας Κούλας (η μητέρα του θύματος, εκδ) που ζήτησε να μάθει την αλήθεια. Κι εγώ το ίδιο ήθελα. Η αλήθεια φωνάζει. Ας επικρατήσει η δικαιοσύνη με τίμημα την πτώση όλου του κόσμου».
Τότε, υφυπουργός και πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών επέκριναν και επιτέθηκαν στην εισαγγελέα ότι δεν ήταν αρκετά αμερόληπτη, αλλά εκατοντάδες άλλοι δικηγόροι αποστάθηκαν δημοσίως και πήραν το μέρος της, καθώς και η κοινή γνώμη. «Οι αντιδράσεις ήταν άνευ προηγουμένου, ακόμη και όταν η δίκη ήταν ακόμη σε εξέλιξη. Δεν είχε ξαναγίνει», δήλωσε η Νατάσα Κεφαλληνού, εκπρόσωπος του Κέντρου για τα Δικαιώματα και την Ισότητα των Φύλων. Διοτίμαελληνική ΜΚΟ που δραστηριοποιείται από τα τέλη της δεκαετίας του 1980.
Η Αριστοτελία Θόγκα κατάφερε να παρουσιάσει στην κριτική επιτροπή όλα τα απαραίτητα στοιχεία για να υποστηρίξει το αίτημά του για καταδίκη χωρίς ελαφρυντικές περιστάσεις και το πέτυχε. Και ήταν “μια ιστορική ομιλία”, αυτός είπε Κεφαλληνού. Την εποχή της υπόθεσης Τοπαλούδη, μάλιστα, «η λέξη γυναικοκτονία ήταν άγνωστη στην Ελλάδα», μια χώρα που μια άλλη αναφορά της Διοτίμα δικαστής ακόμα «βαθιά σεξιστικό και πατριαρχικό».
Τα δεδομένα της έμφυλης βίας
Πέρυσι, σύμφωνα με στοιχεία της ελληνικής αστυνομίας, τα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας αυξήθηκαν σχεδόν κατά 60% σε σχέση με το 2020 και το 2020 έχουν αναφερθεί από το ΚηδεμόναςΤα εγκλήματα αυτού του τύπου είχαν ήδη τριπλασιαστεί σε σύγκριση με το 2010.
Οι γυναικοκτονίες ήταν 8 το 2019, 10 το 2020 και 16 το πρώτο δεκάμηνο του 2021. Το 2021 τα ελληνικά κέντρα κατά της βίας έλαβαν 5.491 αιτήματα για βοήθεια, έναντι 4.925 το προηγούμενο έτος.
Τα στοιχεία του ελληνικού Υπουργείου Δικαιοσύνης δείχνουν ότι τα ποσοστά δικαστικών διαδικασιών και καταδίκων βάσει του νόμου που τιμωρεί την ενδοοικογενειακή βία στην Ελλάδα είναι πολύ χαμηλά: από το 2016 κατά μέσο όρο λιγότεροι από 4 άνδρες ετησίως διώκονται ποινικά και μόνο το 23% από αυτούς καταδικασμένος. Μεταξύ αυτών, η συντριπτική πλειοψηφία έλαβε ποινή με αναστολή.
Η βία με βάση το φύλο στον δημόσιο λόγο
Η προβλέψιμη εξαίρεση της κατάστασης που σημειώθηκε κατά τη διάρκεια των περιορισμών σήμαινε ότι η βία με βάση το φύλο δεν εγκατέλειψε τη δημόσια συζήτηση και πράγματι έλαβε πολύ μεγαλύτερη προσοχή από ό,τι στο παρελθόν.
Εκτός από το μέγεθος της βίας, συνέβαλαν και οι δημόσιες καταγγελίες ορισμένων αθλητών και η άφιξη του κινήματος #MeToo στην Ελλάδα.. Τον Νοέμβριο του 2020, η ναύτης Σοφία Μπεκατώρου, χρυσή Ολυμπιονίκης του 2004 και χάλκινη στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2008, ανέφερε ότι το 1998, όταν ήταν 21 ετών, δέχθηκε σεξουαλική επίθεση από στέλεχος της Ελληνικής Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας. Μετά από μια αρχική έλλειψη ενδιαφέροντος, τον Ιανουάριο του 2021, πολλές γυναίκες άρχισαν να εκφράζουν την υποστήριξή τους στην Μπεκατώρου και άλλοι αθλητές αποφάσισαν με τη σειρά τους να πουν για τη βία που υπέστη.
Αρκετές πρόσφατες περιπτώσεις γυναικοκτονίας, λοιπόν, έχουν παρακολουθηθεί και ειπωθεί τόσο από τον τοπικό όσο και από τον διεθνή Τύπο, συμβάλλοντας στην αύξηση της προσοχής στο φαινόμενο (τον περασμένο Ιούνιο, για να ανακοινωθεί ο επίλογος μιας ιδιαίτερα δημοφιλής γυναικοκτονίας, η ελληνική δημόσια τηλεόραση διέκοψα για παράδειγμα την κάλυψη των ευρωπαϊκών πρωταθλημάτων ποδοσφαίρου) και συμβάλλει επίσης στην ανάδειξη της ανεπάρκειας του δικαστικού συστήματος, του ποινικού κώδικα και της αστυνομίας της χώρας, όσον αφορά την ενδοοικογενειακή βία.
Για πολύ καιρό, ειδικοί και ειδικοί στη βία λόγω φύλου υποστηρίζουν, τα δικαστήρια, η νομοθεσία και η αστυνομία δεν έκαναν τίποτα άλλο από το να ενθαρρύνουν την κακοποίηση και να αποθαρρύνουν την καταγγελία από γυναίκες.
Δικαστήρια, Ποινικός Κώδικας και Αστυνομία
Τον περασμένο Ιούλιο, έγινε πολύς λόγος για την υπόθεση δύο αστυνομικών που τέθηκαν σε αναστολή επειδή δεν ανταποκρίθηκαν επαρκώς σε αίτημα βοήθειας μιας γυναίκας που κατήγγειλε την ενδοοικογενειακή βία που διαπράχθηκε σε βάρος άλλης γυναίκας στην πολυκατοικία της στην Αθήνα. Η κλήση στον αριθμό έκτακτης ανάγκης είχε χαρακτηριστεί ως «υψηλής προτεραιότητας», αλλά οι δύο αστυνομικοί που έσπευσαν στο σημείο δεν είχαν καν κατέβει από το αυτοκίνητο. Λιγότερο από τρεις εβδομάδες αργότερα, η κακοποιημένη γυναίκα μαχαιρώθηκε και σκοτώθηκε.
Στις πιο πρόσφατες περιπτώσεις γυναικοκτονίας, φαίνεται ότι και άλλες γυναίκες ανέφεραν ή ανέφεραν την κατάστασή τους στην αστυνομία, χωρίς όμως να ληφθούν σοβαρά υπόψη και να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα για την ασφάλειά τους.
Μια άλλη αδυναμία του συστήματος κατά της βίας με βάση το φύλο, λένε φεμινίστριες, δικηγόροι και νομικοί, είναι το δικαστικό σύστημα: «Επί δεκαετίες, το ελληνικό δικαστικό σύστημα έχει δείξει επιείκεια απέναντι στους κακοποιούς», είπε στους Νιου Γιορκ Ταιμς η δικηγόρος Κλειώ Παπαπαντολέων. Με άλλα λόγια, ο ελληνικός ποινικός κώδικας ευνοεί την κουλτούρα της ατιμωρησίας σε περιπτώσεις βίας κατά των γυναικών: προβλέπει μειώσεις ποινών σε περίπτωση «πρόκλησης», εάν ο κατηγορούμενος δεν έχει ποινικό μητρώο, εάν στη συνέχεια αποδείξει ότι έχει μετανοήσει. , ή αν το έγκλημα διαπράχθηκε με την ώθηση μιας παρόρμησης που κρίνεται ξαφνική (το περίφημο «raptus»).
Αυτές οι περιστάσεις τίθενται υπό αμφισβήτηση στα δικαστήρια και, στις περισσότερες περιπτώσεις, επιβεβαιώνονται από τους δικαστές. Ωστόσο, δεν αποδίδουν δικαιοσύνη ή πραγματική γνώση του φαινομένου: iΗ γυναικοκτονία είναι σχεδόν πάντα ένας ανακοινωμένος και προμελετημένος θάνατος, είναι η τελευταία πράξη, η οριστική, ενός ιστορικού καταχρήσεων που δεν λαμβάνονται υπόψη, ακόμη και με την παρουσία καταγγελίας.
Η Ιωάννα Παναγοπούλου, δικηγόρος που εκπροσωπεί τις οικογένειες πολλών θυμάτων γυναικοκτονίας, ζάρια«Κανείς σε όλη μου την καριέρα δεν ανέλαβε ποτέ την πλήρη ευθύνη για ό,τι έκανε με την ομολογία ότι σχεδίασε τη δολοφονία, όπως ακριβώς έγινε τότε. Προσπαθούν να βρουν δικαιολογίες, να πουν ότι ήταν έγκλημα πάθους και γι’ αυτό τους επιβάλλεται χαμηλότερη ποινή».
Όλο το σύστημα, εξηγεί με τη σειρά της, η Άννα Ράζου, ιατροδικαστής σε νοσοκομείο της Αθήνας που φροντίζει γυναίκες που έχουν επιβιώσει από ενδοοικογενειακή βία, είναι χτισμένη σε μια κουλτούρα «που λέει στις γυναίκες ότι η ανδρική βία είναι συγγνώμη και ότι δεν θα έχει συνέπειες», όπως επιβεβαιώνεται από έναν νόμος πρόσφατα εγκρίθηκε ο οικογενειακός νόμος που αφήνει άφθονο περιθώριο για κοινή επιμέλεια των παιδιών, ακόμη και σε περιπτώσεις όπου ο πατέρας έχει διαπράξει ενδοοικογενειακή βία.
Πέρυσι, ένας από τους αρχηγούς του συνδικάτου της ελληνικής αστυνομίας, ο Σταύρος Μπαλάσκας, έδωσε τηλεοπτική συνέντευξη για μια υπόθεση γυναικοκτονίας. Η Caroline Crouch δολοφονήθηκε τον Μάιο του 2021, στην Αθήνα, από τον σύζυγό της Μπάμπη Αναγνωστόπουλο μπροστά στα μάτια της επί ολιγόμηνης κόρης της. Ο Αναγνωστόπουλος οργάνωσε αρχικά μια ληστεία και ομολόγησε τη γυναικοκτονία μετά από πέντε εβδομάδες. Ο Μπαλάσκας βγήκε στην τηλεόραση για να πει ότι αν ο Αναγνωστόπουλος ομολόγησε αμέσως θα μπορούσε να του επιβληθεί μειωμένη ποινή: «Αν αυτός ο άντρας είχε καλέσει την αστυνομία τη στιγμή που σκότωσε την Καρολάιν και έλεγε, «τσακώθηκα με τη γυναίκα μου και τη σκότωσα», θα έχουν αντιμετωπιστεί διαφορετικά»: επιβεβαίωσε (και πρότεινε, σύμφωνα με ορισμένους) ποιος ήταν ο τρόπος για να λάβετε έκπτωση ποινής.
Το αριστερό κόμμα Σύριζα, επί του παρόντος στην αντιπολίτευση, πρότεινε να συμπεριληφθεί ο όρος γυναικοκτονία στον ελληνικό ποινικό κώδικα ως ξεχωριστό αδίκημα και με αυστηρότερες ποινές. Αρκετοί δικηγόροι και νομικοί συμφωνούν και ζήτησαν τουλάχιστον να περιοριστούν οι συνθήκες που προβλέπουν μείωση της ποινής για γυναικοκτονίες. Τον περασμένο μήνα, ο εισαγγελέας του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Ελλάδας Βασίλης Πλιώτας ζήτησε επίσης οι υποθέσεις ενδοοικογενειακής βίας να αντιμετωπίζονται πολύ πιο γρήγορα από ό,τι μέχρι τώρα.
Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση και η αστυνομία αποφάσισαν επίσης να αντιμετωπίσουν τη βία λόγω φύλου με πιο συστηματικό τρόπο.
Τα τελευταία δύο χρόνια έχει δημιουργηθεί ένα δίκτυο 72 αστυνομικών τμημάτων στα οποία τουλάχιστον ένας ή δύο αστυνομικοί εκπαιδεύονται στο συγκεκριμένο πρόβλημα και έχουν οργανωθεί ειδικές μονάδες πρώτων βοηθειών, προς το παρόν μόνο σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Στη συνέχεια, η κυβέρνηση ξεκίνησε μια εκστρατεία ευαισθητοποίησης για να κάνει τις γυναίκες να αναφέρουν, δημιούργησε μια δωρεάν γραμμή ψυχολογικής και νομικής βοήθειας και υποσχέθηκε ότι θα παρέμβει με άλλες πρωτοβουλίες. Για τα φεμινιστικά κινήματα και τους ειδικούς στη βία με βάση το φύλο, όλα αυτά είναι απαραίτητα, αλλά όχι επαρκή: υπάρχει έλλειψη εκπαιδευτικών σχεδίων, χρηματοδότησης για συμβουλευτικά κέντρα και κέντρα κατά της βίας και στοχευμένες παρεμβάσεις για την πρόληψη.
“Δια βίου γκουρού της μπύρας. Κακός social mediaholic. Διοργανωτής. Τυπικός geek της τηλεόρασης. Καφετιέρης. Περήφανος επαγγελματίας τροφίμων.”
