Tlo-tloc. Tlo-tloc. Tlo-tloc. Ας φανταστούμε ότι έχουμε συνηθίσει σε αυτόν τον θόρυβο. Ας φανταστούμε ότι ο ρυθμός αυτών των συλλαβών γεμίζει τους δρόμους μας και διαπερνά τις μέρες μας. Tlo-tloc. Tlo-tloc. Tlo-tloc. Ένας ήχος που ήταν πάντα μέρος της ζωής μας, καθώς και τα αντικείμενα που τον προκαλούν και αυτά που συνδέονται και συνδέονται με αυτόν. Τώρα ας φανταστούμε ιδανικά να απομακρύνουμε την κουρτίνα του παραθύρου, κοιτάζοντας αυτόν τον ήχο. Τι θα περιμέναμε να δούμε; Μάλλον αυτό που έχουμε συνηθίσει, στην πραγματικότητα: άλογα που κινούν μια άμαξα. Τώρα πιστεύουμε ότι δεν είναι ακριβώς όπως θα περιμέναμε: η άμαξα δεν είναι η συνηθισμένη άμαξα με μεγάλους ξύλινους τροχούς, αλλά ένα βαγόνι που κινείται σε μεταλλικές ράγες. Είναι 1876, και στις σελίδες ενός από τα πρώτα τεύχη της νεογέννητης Corriere della Sera, η κυρία Πίνα μάλλον διαβάζει για το πρώτο τραμ στο Μιλάνο. Ένα όχημα που συνδέει την πόλη με τη Μόντσα, πάνω από 13 χλμ. εντελώς επίπεδη. Δεν ξέρουμε αν ήταν γραμμένο στις στήλες της Corriere, αλλά τρία χρόνια νωρίτερα, κάπου, κάποιος είχε ήδη τραβήξει την κουρτίνα του και είχε ήδη δει ένα βαγόνι σε ράγες που το έσερναν άλογα. Όχι όμως επίπεδο, ανηφορικό. Είναι το περίφημο «Vinte e oito», το τραμ 28 που είναι πλέον ένα από τα σύμβολα της Λισαβόναςκαι που αυτή η εβδομάδα μας είναι απίστευτα χρήσιμη ως μεταφορά για αυτό που θέλουμε να πούμε: δηλαδή πώς στο Πορτογαλία έχουν φτάσει – πριν από εμάς – σε μια αργή αλλά αποφασιστική ανάβαση.

Ετοιμος να φύγω? Όλοι στο πλοίο λοιπόν! Επόμενη στάση, μάλιστα, επόμενη παρέλαση: Κυριακάτικη θέα.

ΤΟ ΘΑΥΜΑ (?)

Είναι 2011, ο Πορτογάλος πρωθυπουργός Ζοζέ Σόκρατες μιλάει στο έθνος για ένα σημείο χωρίς επιστροφή μπροστά στους «κινδύνους που η χώρα δεν πρέπει να αναλάβει». Έχουν περάσει σχεδόν 13 χρόνια, και τώρα ο οίκος αξιολόγησης Moody’s όχι μόνο προωθεί την Πορτογαλία, αλλά της δίνει ένα ωραίο διπλό άλμα προς τα εμπρός: από Baa2 έως A3, μεταβαίνοντας από το καθεστώς μεσαίου κινδύνου αφερεγγυότητας, σε μια εξέλιξη που στο «Moodysian» μεταφράζεται σε «Ποιότητα άνω του μέσου όρου και χαμηλό κίνδυνο αφερεγγυότητας». Δεν είναι κακό.

Τι συνέβη όμως γύρω από τη Λισαβόνα; Το «σημείο χωρίς επιστροφή» που φοβόταν ο Σωκράτης το 2011 συνόψιζε την κατάσταση στην Πορτογαλία, τότε χώρα Γουρούνια – κάτι περισσότερο από ένα αρκτικόλεξο, υποτιμητικό ψευδώνυμο που το συνέδεε με την Ιταλία, την Ελλάδα και την Ισπανία –, που πρέπει να ζητήσει έκτακτο δάνειο 78 δισ. ευρώ. Το ΑΕΠ πέφτει κατακόρυφα και το χρέος αυξάνεται κατακόρυφα, η ανεργία είναι αχαλίνωτη και πολλοί εγκαταλείπουν τη χώρα. Τα κρατικά ομόλογα είναι παλιόχαρτο και η Βουλή απορρίπτει τη λιτότητα της κυβέρνησης, η οποία καταρρέει. Μια καταστροφή.

Είπαμε λοιπόν: τι έγινε γύρω από τη Λισαβόνα; Ας ξεκινήσουμε από ένα γεγονός: δεν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα οικονομικό θαύμα, αλλά με αποτέλεσμα πολύ προγραμματισμού και πολύ γράσου αγκώνων. Η ίδια η Moody’s το εξηγεί: χάρη στις πολλές οικονομικο-δημοσιονομικές και διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις, που συνοδεύονται από σημαντικές δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις. Όλα σε σάλτσα Pnrr. Οι κινήσεις στόχευαν στη μείωση του χρέους του ιδιωτικού τομέα, καθώς και στην ενίσχυση του τραπεζικού συστήματος, και αυτό επέτρεψε σε μια χώρα που προφανώς είχε μπλοκαριστεί από το παρελθόν να αρχίσει να ζει ξανά στο παρόν.

FADO

Στην Πορτογαλία όλα πάνε με τον δικό τους ρυθμό. Όχι επειδή οι άνθρωποι πηγαίνουν πιο αργά ή πιο γρήγορα από αλλού, αλλά απλώς επειδή όλα έχουν τον δικό τους ρυθμό. Ο χρόνος και η αρμονία του Fadoη πορτογαλική λαϊκή μουσική εκείνων που φαίνονται να γλιστρούν κομψά στις μελαγχολικές και δυνατές νότες ενός κιθάρα μόλις μαδηθεί και η φωνή που το τυλίγει. Μουσική που λέει για saudade, ένα γλυκόπικρο συναίσθημα που γεννήθηκε στις καρδιές των Πορτογάλων ναυτικών και εξερευνητών, που έζησαν σε αναμνήσεις μακριά από την πατρίδα τους. Και ίσως δεν είναι τυχαίο ότι ακριβώς αυτές, οι αναμνήσεις, μαζί με τη δύναμη και την ανθεκτικότητα των χαρακτήρων, μοιάζουν να είναι η μηχανή που οδηγεί το πιο διάσημο μυθιστόρημα του πιο διάσημου συγγραφέα της Πορτογαλίας: ΤύφλωσηΤου Χοσέ Σαραμάγκο. Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2018, εξέχουσα φωνή της φαντασίας του τόπου του, που σε αυτό το βιβλίο μπόρεσε να περιγράψει με αποστασιοποιημένη ενσυναίσθηση -και όποιος το έχει διαβάσει ξέρει ότι το οξύμωρο δεν είναι τυχαίο- έναν κόσμο στον οποίο όλοι οι άνθρωποι ξαφνικά χάσουν την όρασή τους. Παρόλα αυτά, θα μάθουν να ζουν και να κινούνται, βασιζόμενοι στην επιθυμία τους να μην τα παρατήσουν και να ανακτήσουν την ανεξαρτησία τους. Αυτό που φαινόταν σαν ένα σημείο χωρίς επιστροφή έχει γίνει το σημείο εκκίνησης για ένα νέο μονοπάτι. Παρά ένα εμπόδιο που έμοιαζε ανυπέρβλητο, οι πρωταγωνιστές σηκώνουν τα μανίκια και ξεκινούν την ανάβαση τους προς το φως. Θυμάσαι τίποτα;

PARABENS

Ίσως ναι, κάτι θυμάται. Ότι αν η επιδημία Τύφλωσης έφερε τους χαρακτήρες αντιμέτωπους με δύσκολες επιλογές, η σκοτεινή περίοδος της πορτογαλικής οικονομίας έκανε το ίδιο και στους πολίτες της. Έτσι Καπέλο στην Πορτογαλία η οποία έχει ευθυγραμμίσει τις προσδοκίες για την οικονομία της. Τώρα που ο Moody’s το ονόμασε A3, αναμένεται ένα λαμπρό μέλλον σε αυτά τα μέρη μεσοπρόθεσμα έως μακροπρόθεσμα. Για να είμαστε ξεκάθαροι: πριν από λίγο καιρό χαρήκαμε με την απόφαση του πρακτορείου να μας επιβεβαιώσει στο Baa3 και μας πέρασαν σαν ένα αυτοκίνητο που ο οδηγός του μόλις θυμήθηκε να αλλάξει ταχύτητα. Το είδαμε να έρχεται στον καθρέφτη; Ίσως όχι, αλλά έχουμε ποτέ πραγματικά κοιτάξει αυτόν τον καθρέφτη; Μάλλον όχι. Όπως και στην ιστορία των τραμ, προφανώς δεν πρόκειται για διαγωνισμό, αλλά για παράδειγμα τόσο θετικό που δεν μπορεί να είναι κάτι άλλο εμπνέουμε για το μέλλον μας. Οπότε ναι, parabens Πορτογαλία. Ελπίζοντας ότι η κοινότοπη πλαστοπροσωπία που οδήγησε τον Πρωθυπουργό Αντόνιο Κόστα στην παραίτηση και οι προβλεπόμενες εκλογές στις αρχές του 2024, δεν ανακατεύουν τα χαρτιά στο τραπέζι.

BONUS TRACK

Υπάρχει αισιοδοξία γύρω από τη Λισαβόνα. Η οικονομία άρχισε να πηγαίνει ξανά καλά, ο τουρισμός έχει εκραγεί και pasteis de nata λάμπουν σαν χρυσός στον ήλιο. Και ποιος ξέρει, ακόμη και τα τραγούδια του Fado μην γίνετε ξαφνικά χαρούμενοι.