Οι δυνάμεις του Βλαντιμίρ Πούτιν διέπραξαν πολλές φρικαλεότητες κατά την εισβολή τους στην Ουκρανία. Κάποιοι φοβούνται ότι τα χειρότερα δεν έχουν έρθει ακόμη. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν προειδοποιήσει ότι ο Πούτιν μπορεί να εξετάσει τη χρήση βιολογικών και χημικών όπλων. Στις 23 Μαρτίου, πριν από τη σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ, ο Γενικός Γραμματέας Γενς Στόλτενμπεργκ είπε ότι αναμένει από τις χώρες της συμμαχίας να παράσχουν «εργαλεία για να βοηθήσουν την Ουκρανία να προστατευθεί από χημικές, βιολογικές, ραδιολογικές και πυρηνικές απειλές».

Η χρήση χημικών όπλων δεν θα ήταν νέα για τη Ρωσία: τα έχει χρησιμοποιήσει στο παρελθόν σε απόπειρες δολοφονίας και το υποστηριζόμενο από το Κρεμλίνο συριακό καθεστώς έχει χρησιμοποιήσει αέριο σαρίν. Η χρήση βιολογικών όπλων, ωστόσο, θα ήταν νέα και δυνητικά πιο θανατηφόρα.

Ποια είναι η διαφορά μεταξύ βιολογικών και χημικών όπλων και γιατί είναι τόσο ανησυχητικά τα βιολογικά;

Μια μεγάλη ιστορία
Τα χημικά όπλα, όπως υποδηλώνει το όνομα, περιέχουν τοξικές χημικές ουσίες που έχουν σχεδιαστεί για να βλάψουν τον εχθρό. Τα βιολογικά όπλα περιλαμβάνουν συγκεκριμένα τη χρήση ζωντανών οργανισμών, αν και ορισμένοι διευρύνουν τον ορισμό για να συμπεριλάβουν τις τοξίνες που παράγονται από αυτούς τους οργανισμούς. Η χρήση των ζωντανών όντων ως όπλο έχει μακρά ιστορία. Πιστεύεται ότι οι αρχαίοι Έλληνες τοποθετούσαν πτώματα ζώων στα πηγάδια των εχθρών, έτσι ώστε τα βακτήρια να δηλητηριάσουν το νερό. Με την ανάπτυξη της βιοτεχνολογίας, αναπτύχθηκαν και τα όπλα. Κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι γερμανικές δυνάμεις προσπάθησαν να μολύνουν τα συμμαχικά ζώα με τοantrace και το φαρτσίνομια ασθένεια που προσβάλλει κυρίως τα άλογα.

Στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ιαπωνία βομβάρδισε την Κίνα με ψύλλους που έφεραν τη βουβωνική πανώλη. Τόσο οι Ηνωμένες Πολιτείες όσο και η Σοβιετική Ένωση πειραματίστηκαν με τον άνθρακα, ο οποίος μπορεί να σκοτώσει ανθρώπους εάν εισπνευστούν τα σπόρια του. Και υπάρχει η υποψία ότι η Ρωσία ανέπτυξε όπλα με βάση την ευλογιά ήδη από το 1988.

Αυτά τα όπλα μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνα. Ορισμένα μοντέλα προτείνουν ότι ένα κιλό άνθρακα, που εκτοξεύτηκε σε μια πόλη, θα μπορούσε να σκοτώσει 100.000 ανθρώπους. Τα βιολογικά όπλα που στρέφονται κατά γεωργικών περιοχών θα μπορούσαν να εξαλείψουν τους πόρους τροφίμων μιας χώρας και να παραλύσουν την οικονομία της. Και τα μολυσματικά παθογόνα, όπως η ευλογιά ή οι κοροναϊοί, μπορούν γρήγορα να αποκτήσουν «μια δική τους ζωή», λέει η Φιλίππα Λέντζος, ερευνήτρια βιοασφάλειας στο King’s College του Λονδίνου. Εάν ένα παθογόνο είχε σχεδιαστεί για να είναι ιδιαίτερα λοιμογόνο και θανατηφόρο, θα μπορούσε να σκοτώσει εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Ερευνητές στο Ινστιτούτο Future of Humanity στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης πιστεύουν ότι ένα τέτοιο όπλο θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει στην εξαφάνιση της ανθρωπότητας.

Ο κακός διεθνής έλεγχος του θέματος αυξάνει τους κινδύνους. Ακόμα κι αν το Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Βιολογικά Όπλα απαγορεύει την ανάπτυξη ή τη χρήση του, δεν υπάρχει τρόπος να ελεγχθεί εάν οι χώρες συμμορφώνονται με την απαγόρευση. Μόνο τρία άτομα εργάζονται με πλήρη απασχόληση στο συνέδριο, με προϋπολογισμό μόλις 1,5 εκατομμύριο δολάρια το χρόνο. Και η σύμβαση δεν μπορεί να διερευνήσει αυτόματα τη χρήση όπλων: μόνο ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ έχει την εξουσία να ζητήσει έρευνα. Η Ρωσία προσπάθησε πρόσφατα να αποδυναμώσει και αυτή τη δομή, υποδεικνύοντας ότι η ευθύνη θα έπρεπε αντ’ αυτού να ανήκει στο Συμβούλιο Ασφαλείας (όπου η Μόσχα έχει το δικαίωμα αρνησικυρίας).

Οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν έχουν παρουσιάσει κανένα στοιχείο που να υποστηρίζει τους ισχυρισμούς τους ότι η Ρωσία αναπτύσσει βιολογικά όπλα. Αλλά δεν θα ήταν περίεργο αν ήταν αλήθεια. Ο πρώην πρόεδρος της Ρωσίας Μπόρις Γέλτσιν παραδέχτηκε ότι η χώρα του διέθετε πρόγραμμα βιοόπλων στο παρελθόν και οι ερευνητές υποπτεύονται ότι η Ρωσία κρατά τα παθογόνα που ανέπτυξε εκείνη την εποχή. Όμως, παρόλο που ορισμένα στοιχεία δείχνουν ότι ένα πρόγραμμα βιοόπλων εξακολουθεί να υπάρχει, δεν είναι σαφές πόσο ανεπτυγμένο είναι αυτό.

Η Gigi Gronvall, του Κέντρου Ασφάλειας Υγείας του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, υποστηρίζει ότι ο τομέας των μη στρατιωτικών βιοεπιστημών της Ρωσίας είναι πολύ πίσω από άλλες χώρες. Η χώρα δεν φαίνεται να διαθέτει τις απαραίτητες δεξιότητες για προηγμένη βιοτεχνολογία. Ακόμη και αν διέθετε τέτοια όπλα, ο ακραίος κίνδυνος από τα πιο θανατηφόρα θα μπορούσε από μόνος του να είναι αντικίνητρο για τη χρήση τους. Όπως τόνισε ο Λέντζος, τα λοιμώδη παθογόνα δεν σέβονται σύνορα. Εάν ένα παθογόνο χρησιμοποιούταν στην Ουκρανία, θα μπορούσε εύκολα να εξαπλωθεί στη Ρωσία. Και υπάρχει επίσης ο κίνδυνος διεθνών επιπτώσεων. Κατά συνέπεια, για τον Λέντζο και τον Γκρόνβαλ η Ρωσία είναι πιο πιθανό να χρησιμοποιήσει χημικά παρά βιολογικά όπλα. Θα ήταν μικρή παρηγοριά. Ακόμη και τα συμβατικά όπλα έχουν ήδη προκαλέσει πάρα πολλά δεινά.

(Μετάφραση Federico Ferrone)