Ένα μυστηριώδες παράδειγμα αρχαιοελληνικού γκράφιτι θα μπορούσε να αποκαλύψει την ύπαρξη ενός χαμένου ναού στην εμβληματική Ακρόπολη της Αθήνας, πρότειναν ένα ζευγάρι ερευνητών σε μια μελέτη.

Η Ακρόπολη, μια αρχαία ακρόπολη που βρίσκεται στην κορυφή ενός βραχώδους προεξοχής με θέα την ελληνική πρωτεύουσα, είναι ένας από τους πιο επισκέψιμους και γνωστούς αρχαιολογικούς χώρους στον κόσμο. Στην τοποθεσία δεσπόζουν τα ερείπια του Παρθενώνα, ενός μαρμάρινου ναού αφιερωμένου στη θεά Αθηνά, που χτίστηκε τον 5ο αιώνα π.Χ., ο οποίος έχει γίνει εμβληματικός της αρχαίας Ελλάδας. Όμως, παρά τη φήμη της, οι ερευνητές εξακολουθούν να ανακαλύπτουν νέες πληροφορίες για την ιστορία της Ακρόπολης. Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο American Journal of Archaeology (AJA), για παράδειγμα, προτείνει ότι τα γκράφιτι που βρέθηκαν έξω από την Αθήνα ίσως απεικονίζουν έναν αρχαϊκό ναό στην αρχαία ακρόπολη που προϋπήρχε του Παρθενώνα. Το μικροσκοπικό γκράφιτι, το οποίο αποτελείται από ένα «εξαιρετικό» σκάλισμα κτιρίου, βρέθηκε σε μαρμάρινο βράχο στο λόφο Barako κοντά στη Βάρη, νοτιοανατολικά της Αθήνας στην Αττική.

«Η εγγραφή [accanto all’incisione] δεν αναφέρει την Ακρόπολη των Αθηνών, επομένως, όπως επισημαίνουμε στο άρθρο, υπάρχει πάντα ένα περιθώριο αβεβαιότητας για την ταυτότητα του κτιρίου. Ωστόσο, το ότι το σχέδιο αναφέρεται στην ακρόπολη φαίνεται, με βάση τα τρέχοντα στοιχεία, να είναι πιθανό», δήλωσε ο Janric van Rookhuijzen, κλασικός αρχαιολόγος και συγγραφέας της μελέτης AJA με το Πανεπιστήμιο Radboud στην Ολλανδία. Η γκραβούρα είναι ανάμεσα σε περισσότερα από 2.000 δείγματα γκράφιτι που βρέθηκαν σε μαρμάρινες εξάρσεις στους λόφους βόρεια και ανατολικά της Βάρης. Το γκράφιτι έχει τεκμηριωθεί τα τελευταία χρόνια από τον ερευνητή Merle Langdon του Πανεπιστημίου του Tennessee, Knoxville, τον άλλο συγγραφέα της μελέτης AJA. Αυτή η «εξαιρετική» συγκέντρωση γκράφιτι αποτελείται συνήθως από απλά σχέδια (συμπεριλαμβανομένων ζώων, κτιρίων, ερωτικών σκηνών, πλοίων και πολεμιστών) ή σύντομες επιγραφές (συμπεριλαμβανομένων λεζάντες, μηνυμάτων και ονομάτων) γραμμένες σε μια πολύ αρχαία εκδοχή του ελληνικού αλφαβήτου. Το σχήμα των γραμμάτων δείχνει ότι αυτό το γκράφιτο χρονολογείται στον 6ο αιώνα π.Χ. Σε πολλές περιπτώσεις, οι δημιουργοί των γλυπτών αυτοπροσδιορίζονται ως βοσκοί και αιγοβοσκοί. Είναι άγνωστο γιατί αυτοί οι άνθρωποι αφιέρωσαν χρόνο για να δημιουργήσουν αυτά τα σχέδια, αλλά ίσως απλώς προσπαθούσαν να απαλλάξουν τη μονοτονία της καθημερινής τους δουλειάς.

Το γκράφιτι που είναι σκαλισμένο σε έναν βράχο στο λόφο Barako φαίνεται να έχει δημιουργηθεί από ένα άτομο, πιθανότατα βοσκό ή βοσκό, που αυτοπροσδιορίζεται ως «Mikon», σύμφωνα με μια επιγραφή που συνοδεύει το σχέδιο. «Ο Merle Langdon βρήκε το χαρακτικό τυχαία ήδη από το 2003», είπε ο van Rookhuijzen. «Κοίταζε προσεκτικά όλες τις επιφάνειες των βράχων στο λόφο Barako, προσπαθώντας να βρει τη λέξη [per]«σύνορα» στην πεποίθησή του ότι ο λόφος ήταν ένα τέλειο φυσικό σύνορο ανάμεσα σε δύο αττικούς δήμους». (Στην αρχαία Αττική, οι «δήμες» ήταν διοικητικές υποδιαιρέσεις της γης.) Αν και πολλές λεπτομέρειες της λαξευτικής του Μίκον δεν είναι απολύτως σαφείς, φαίνεται να απεικονίζει ένα κτίσμα με κιονοστοιχία, πιθανότατα έναν ναό, σύμφωνα με τη μελέτη. Αυτή η δομή προσδιορίζεται από την επιγραφή ως «ο Εκατόμπεδον». Αυτός ο όρος είναι σημαντικός γιατί στα αρχαία ελληνικά σημαίνει «100 πόδια», αναφερόμενος σε μια δομή τεράστιου μεγέθους. Η χρήση του οριστικού άρθρου υποδηλώνει ότι απεικονιζόταν ένα συγκεκριμένο κτίριο, πιθανότατα στην Ακρόπολη των Αθηνών, προτείνουν οι ερευνητές. Ένας παράγοντας που υποστηρίζει αυτή την υπόθεση είναι ότι η απόσταση μεταξύ του γκράφιτι και της ακρόπολης είναι μόνο περίπου 12 μίλια. Επιπλέον, η ακρόπολη είναι ήδη ορατή από το όρος Imetto, που είναι ακόμα πιο κοντά στο γκράφιτι. Επίσης, είναι γνωστό ότι ο όρος «Εκατόμπεδον» ήταν η αρχαία επίσημη ονομασία του ναού της Αθηνάς στην Ακρόπολη που αργότερα έγινε γνωστός ως Παρθενώνας. Ωστόσο, η κατασκευή του Παρθενώνα θεωρείται ότι άρχισε μόλις το 450 π.Χ. περίπου, ενώ το γκράφιτι χρονολογείται από τον 6ο αιώνα π.Χ. Ως αποτέλεσμα, οι ερευνητές προτείνουν ότι το σχέδιο μπορεί να αναφέρεται σε ένα κτίριο που βρισκόταν στην Ακρόπολη πριν χτιστεί ο Παρθενώνας. Εδώ και καιρό υπήρχε η υποψία ότι η Ακρόπολη στέγαζε ναούς παλαιότερους και από τον Παρθενώνα. Αλλά η εμφάνιση, η ηλικία και η ακριβής θέση τέτοιων κατασκευών έχουν συζητηθεί έντονα. Εμποδίζει την κατανόηση αυτών των αρχαϊκών ναών το γεγονός ότι το 480 π.Χ. τα κτίρια που τότε βρίσκονταν στην ακρόπολη καταστράφηκαν από έναν περσικό στρατό που επιτέθηκε στην Αθήνα. Έχοντας δημιουργηθεί πολύ πριν από αυτό το γεγονός –και την κατασκευή του Παρθενώνα– το γκράφιτι του Mikon «είναι μοναδικό γιατί προσφέρει ένα παράθυρο στην προηγούμενη ενσάρκωση της Ακρόπολης, η οποία δεν υπάρχει πλέον», είπε ο van Rookhuijzen. «Δεν έχουμε κάτι άλλο τέτοιο». «Επιπλέον: από επίσημο αθηναϊκό διάταγμα που χρονολογείται από το 485/4 π.Χ., ήταν γνωστό από παλιά ότι πριν από την άφιξη των Περσών υπήρχε κάτι που ονομαζόταν Εκατόμπεδον στην αρχαία Ακρόπολη. Αλλά υπάρχει πολλή συζήτηση για το τι ήταν το Εκατόμπεδον», είπε. Ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ήδη ότι το Εκατόμπεδο ήταν ναός. Αλλά άλλοι μελετητές αποκλείουν ότι ο ουδέτερος όρος «Εκατόμπεδον» θα μπορούσε να αναφέρεται σε ναό στα αρχαία ελληνικά, υποστηρίζοντας ότι, αντ' αυτού, θα ήταν κάτι παρόμοιο με μια ανοιχτή αυλή. «Το πρόσφατα δημοσιευμένο γκράφιτι [a volte usato come sostantivo singolare di graffiti]που συνδυάζει τον ουδέτερο όρο με ένα σχέδιο που είναι πιθανότατα ένα κτήριο ναού, προωθεί την ιδέα ότι το Εκατομπέδων στην παλιά Ακρόπολη ήταν τελικά ένας ναός», είπε ο van Rookhuijzen. «Το γκράφιτι είναι επίσης σημαντικό γιατί μαρτυρά πρώιμο αλφαβητισμό, καθώς και ενδιαφέρον για την αρχιτεκτονική, στον αγροτικό πληθυσμό της Αττικής».