Είναι ένα από τα πιο απειλούμενα πτερυγιόποδα στον πλανήτη, το μόνο που κατοικεί στα νερά της Μεσογείου και έχουν απομείνει μόλις 700 δείγματα. Μια φορά κι έναν καιρό – πριν σχεδόν εξαφανιστεί από τους ανθρώπους – η μεσογειακή φώκια (Monachus monachus) κατοικούν οι ιταλικές ακτές από τα ανατολικά προς τα δυτικά: το σπήλαιο Bue Marino στο Cala Gonone, στη Σαρδηνία, ή αυτό των νησιών Tremiti, ή η παραλία Bue Marino στη Favignana, στη Σικελία, είναι μερικές από τις πολλές παραθαλάσσιες ιταλικές τοποθεσίες που βρίσκονται αφιερωμένες. Σήμερα, ευτυχώς, αυτά τα τοπωνύμια δεν είναι πλέον η μόνη απόδειξη του πτερυγίου: τα τελευταία χρόνια και ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες, η φώκια μοναχός έχει επιστρέψει για να κρυφοκοιτάξει κατά μήκος των ιταλικών ακτών. Και το κλίμα απέναντί ​​της έχει αλλάξει: τώρα υπάρχουν εκείνοι που εργάζονται για να την παρακολουθήσουν και να προετοιμάσουν το έδαφος για μια ειρηνική συνύπαρξη με αυτό το υπέροχο πλάσμα. Είναι η ομάδα που εργάζεται στο έργο Care4Sealδημιουργήθηκε από τη Sofia Bonicalza, υπεύθυνη νεολαίας του Monk Seal Group, και υπόσχεται να αναζητήσει φώκιες μοναχών με μια καινοτόμο τεχνική: το περιβαλλοντικό DNA, χάρη στη συμμετοχή της Elena Valsecchi, μοριακής οικολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μιλάνου Bicocca.

«Η δημιουργία ενός φιλόξενου κλίματος για τη φώκια είναι ένα θεμελιώδες βήμα» εξηγεί η Sofia Bonicalza στο Il Bo Live, η οποία με το Care4Seals κέρδισε το βραβείο Terre de Femmes, που καθιέρωσε ο Yves Rocher για τις γυναίκες που έχουν δεσμευτεί να προστατεύουν τη βιοποικιλότητα. «Την κυνηγούσαν για τη γούνα της και για διάφορους σκοπούς και, όπως όλα τα μεγάλα θαλάσσια αρπακτικά, θεωρήθηκε «επιβλαβής» ειδικά από τους ψαράδες. Η άγρια ​​ανθρωποποίηση των ακτών, η ρύπανση και η αύξηση της ναυτικής κίνησης έχουν κάνει τα υπόλοιπα. Τόσο πολύ που από τη δεκαετία του 1970 θεωρείται εξαφανισμένο στην Ιταλία, παρόλο που οι σποραδικές θεάσεις δεν έλειψαν ποτέ όλες αυτές τις δεκαετίες. Όμως οι πληθυσμοί της φώκιας μοναχών παραμένουν σήμερα μόνο στην Ελλάδα και τη νότια Κροατία, μαζί με την Τουρκία, το Μαρόκο και το αρχιπέλαγος της Μαδέρα».

Ακριβώς στην Ελλάδα, το 2019, η Sofia Bonicalza συνάντησε για πρώτη φορά τη φώκια μοναχός, η οποία μπορεί να φτάσει τα 300 κιλά σε βάρος και να βουτήξει έως και 90 μέτρα. Και ήταν έρωτας με την πρώτη ματιά: μετά από εκείνη τη συνάντηση, επιστρέφοντας στην Ιταλία, αφιερώθηκε εξ ολοκλήρου στην προστασία αυτού του είδους, οργανώνοντας αρχικά τις «εβδομάδες φώκιας μοναχών», πρακτικά και θεωρητικά μαθήματα εκπαίδευσης για φοιτητές και ενθουσιώδεις, και στη συνέχεια Το έργο Care4Seals, που γεννήθηκε από τη συνεργασία μεταξύ του Ομίλου Foca Monaca και του Πανεπιστημίου του Μιλάνου Bicocca.

«Ακριβώς χάρη στη συνεργασία με την καθηγήτρια Elena Valsecchi, μπορούμε να παρακολουθήσουμε την παρουσία της φώκιας στα ιταλικά ύδατα, χάρη στο περιβαλλοντικό DNA (eDna), δηλαδή DNA διασκορπισμένο στη θάλασσα, προερχόμενο από επιθηλιακά κύτταρα, περιττώματα, βλέννα. και γαμέτες κυρίως περισσότερο» συνεχίζει η Bonicalza.

«Μέχρι πριν από λίγα χρόνια θα ήταν αδιανόητο να παρακολουθείται η παρουσία της φώκιας με αυτόν τον τρόπο, γιατί για να συλλεχθούν σημαντικές πληροφορίες ήταν απαραίτητο να υπάρχουν μεγαλύτερα δείγματα ή ακόμη, στη δεκαετία του ’90, να σταθεροποιηθούν οι κυτταροκαλλιέργειες» θυμάται η Elena Valsecchi. , μοριακός οικολόγος στο Πανεπιστήμιο Bicocca του Μιλάνου. «Σήμερα, ωστόσο, χάρη στις νέες τεχνικές μοριακής βιολογίας μπορούμε να διαβάσουμε απειροελάχιστα ίχνη γενετικού υλικού διασκορπισμένα στο νερό και να καταλάβουμε ποια ζώα πέρασαν από αυτήν την περιοχή». Προφανώς το πρώτο θεμελιώδες βήμα είναι η απομόνωση αλληλουχιών DNA που είναι ειδικές μόνο για τη μεσογειακή φώκια, πάνω στο «καλούπι» της οποίας να κατασκευαστεί ένας μοριακός ανιχνευτής ικανός να αναχαιτίσει μοναδικά τη γενετική αλληλουχία-στόχο σε δείγματα DNA που λαμβάνονται στη θάλασσα.

«Χρειαζόμασταν να εντοπίσουμε ένα είδος «μοριακού μαγνήτη» ικανό να «ψαρέψει» το DNA φώκιας μοναχού ανάμεσα στα εκατομμύρια μόρια θαλάσσιων οργανισμών που θα βρίσκαμε στα δείγματα του νερού. Χρειαζόμασταν μια συγκεκριμένη αλληλουχία DNA από αυτό το πτερύγιο που, σαν ένα κομμάτι παζλ, θα μπορούσε να ταιριάζει τέλεια με τα θραύσματα του DNA της φώκιας που βρέθηκαν στη θάλασσα», συνεχίζει η Elena Valsecchi. «Για την ανάπτυξη της τεχνικής και την επικύρωσή της, το 2019, στο στην πρώτη φάση του έργου Spot the Monk, κάναμε δειγματοληψία θαλασσινού νερού κοντά στην ακτή της Μαδέρα, όπου κατοικεί ένας μικρός πληθυσμός φώκιες μοναχών, που αποτελείται από περίπου τριάντα άτομα, για να δούμε αν η τεχνική μας ήταν σε θέση να προσδιορίσει την παρουσία του. [Abbiamo utilizzato tre sequenze genomiche target caratteristiche della specie, per poter stabilire quale funzionasse meglio.] Τους δοκιμάσαμε και είδαμε ότι όχι μόνο μπόρεσαν να «ψαρέψουν» DNA φώκιας μοναχού, αλλά τα δείγματα με το ισχυρότερο σήμα ήταν αυτά που συλλέχθηκαν κοντά στις σπηλιές όπου υπήρχαν οι φώκιες τη στιγμή της δειγματοληψίας, επιτρέποντας τη «βαθμονόμηση» της μοριακής ανίχνευσης. Σύστημα. Σε αυτό το σημείο έχουμε εφαρμόσει την ίδια προσέγγιση στη Μεσόγειο: οι αναλύσεις που έγιναν στα ανοικτά των ακτών του Αρχιπελάγους της Τοσκάνης και της Λαμπεντούζας έχουν προβλέψει ακόμη και μερικές από τις σημαντικές αναφορές για φώκιες μοναχές που έχουν συμβεί πρόσφατα».

Είτε κατά μήκος της ακτής είτε στην ανοιχτή θάλασσα, το περιβαλλοντικό DNA μας επιτρέπει να «δούμε» αυτό που δεν βλέπουν τα μάτια μας: να ανακαλύψουμε ίχνη από το πέρασμα ενός είδους, τις περιοχές που συνήθως συχνάζει, τις διαδρομές, τις εποχιακές μετακινήσεις. Και η συλλογή των δειγμάτων μπορεί να πραγματοποιηθεί σε λίγα μόνο βήματα: «συλλέγουμε σάκους περίπου 12 λίτρων θαλασσινού νερού, στη συνέχεια αυτό το νερό φιλτράρεται: περνά από φίλτρα νιτροκυτταρίνης χαμηλού πορώδους, πάνω στα οποία βρίσκονται τα κύτταρα και άλλα βιολογικά ίχνη από το οποίο εξάγουμε DNA, το οποίο στη συνέχεια αναλύουμε. Για τη συλλογή των σακουλών νερού, απαιτούνται ορισμένες προφυλάξεις για να αποφευχθεί η μόλυνση των δειγμάτων από χειριστές ή προηγούμενα δείγματα. Αλλά τελικά η διαδικασία μπορεί να γίνει και από μη ειδικούς, με εκπαίδευση… είναι η δεύτερη χρονιά που το Spot the Monk κάνει χρήση του Citizen Science για τη μεγάλης κλίμακας παρακολούθηση των παράκτιων υδάτων της κεντρικής -δυτική Μεσόγειος. Ίσως, στο μέλλον, η δειγματοληψία θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί ακόμη και αυτόματα: ένα πλεονέκτημα που θα επέτρεπε τη συλλογή τεράστιων ποσοτήτων δεδομένων», καταλήγει ο Valsecchi.

Και είναι ακριβώς η συμμετοχή μαθητών, ενθουσιωδών και απλών πολιτών που στοχεύει το έργο Care4Seal: η φροντίδα της φώκιας σημαίνει την παρακολούθηση, την προστασία της και τη δημιουργία των συνθηκών για την επιστροφή της, την αύξηση της ευαισθητοποίησης των πολιτών και της κοινωνίας απέναντι σε αυτό το είδος κίνδυνος εξαφάνισης. «Στο έργο Care4Seal, στην πραγματικότητα, με τις εβδομάδες της φώκιας μοναχού προβλέπουμε μια φάση εκπαίδευσης και διδασκαλίας», λέει η Sofia Bonicalza. «Αυτές οι εβδομάδες, που πραγματοποιούνται τον Ιούνιο και τον Σεπτέμβριο, είναι ανοιχτές σε μαθητές και ενθουσιώδεις: σε αυτές τις περιπτώσεις εξηγούμε τα πάντα για τη φώκια και τις συνήθειές της και πώς γίνεται η παρακολούθηση. Για παράδειγμα, εκτός από τις θεάσεις και τη συλλογή περιβαλλοντικού DNA, για την παρακολούθηση και την προστασία της φώκιας είναι σημαντικό να ελέγχεται και να υπάρχει ακριβής χαρτογραφία των παράκτιων σπηλαίων: αυτές θα μπορούσαν να είναι πιθανές τοποθεσίες αναπαραγωγής, επομένως εξηγούμε πώς να τις χαρτογραφήσουμε , για παράδειγμα.

Η ελπίδα είναι πάντα ότι η φώκια μοναχός θα επιστρέψει για να αναπαραχθεί κατά μήκος των ακτών μας, επομένως η παρακολούθηση των σπηλαίων με κατάλληλη χαρτογραφία και ο έλεγχος εάν υπάρχουν βιολογικά δείγματα φώκιας είναι εξαιρετικά σημαντικό.” Επιπλέον, με το Care4Seal, έχει συμμετάσχει ένα δίκτυο πολιτών που θα βοηθήσει τους ερευνητές να συλλέξουν δείγματα θαλασσινού νερού κατά μήκος των ακτών, σε βάρκες, καγιάκ ή σε SUP: πολύτιμα δείγματα που θα υποβληθούν στη συνέχεια σε περιβαλλοντική ανάλυση DNA για να αποκτήσουν όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επισκόπηση. όσο το δυνατόν πιο ξεκάθαρη για την επιστροφή του μοναχού φώκια κατά μήκος των ιταλικών ακτών. «Εν τω μεταξύ, αν είστε αρκετά τυχεροί να συναντήσετε ένα, το σημαντικό είναι να μην το ενοχλήσετε και να αναφέρετε τη θέαση στην ομάδα Nun Seal και στο τοπικό Λιμενικό Γραφείο. Στη θάλασσα είμαστε φιλοξενούμενοι, εμείς πρέπει πάντα να το θυμάστε αυτό» καταλήγει ο Bonicalza.