Ήταν ένα καλοκαιρινό πρωινό και το ταξίδι μας με το πλοίο κατά μήκος της ακτής της Μαύρης Θάλασσας πλησίαζε στο τέλος. Σύντομα θα είχαμε προσγειωθεί στο Μπρίντιζι για να επιστρέψουμε Reggio Calabria. Στο λιμάνι μας πήρε ο οδηγός της Εποπτείας, ο κύριος Λουσισάνο: στο χέρι του κουνούσε δύο φωτογραφίες, με την επιθυμία να τις δείξει στον διευθυντή του το συντομότερο δυνατό. Τα μάτια του πατέρα μου φωτίστηκαν από ευτυχία ανάμεικτα με έκπληξη και απορία για τα δύο αγάλματα που θα έδιναν νέα πνοή στο μουσείο του Reggio Calabria και όχι μόνο; Ωστόσο, κατά τη διάρκεια του ταξιδιού, όποτε ήταν δυνατόν, είχε τηλεφωνική επικοινωνία με τους υπεύθυνους ανάκτησης, ωστόσο στη θέα των φωτογραφιών που του πρόσφερε ο κ. Λουσισάνο με μεγάλη υπερηφάνεια και ικανοποίηση, δεν μπόρεσε να συγκρατήσει την έντονη συγκίνηση και Μου αρέσει να πιστεύω ότι ήταν εκείνο το πρωί στο λιμάνι του Μπρίντιζι, όταν είδε την τελειότητα σε αυτές τις δύο φωτογραφίες, που αποφάσισε να το αποκαλύψει στον υπόλοιπο κόσμο.

Πριν φύγει για την από καιρό προγραμματισμένη κρουαζιέρα, ο πατέρας μου είχε συναντήσει τον ανακάλυψε των Χάλκινων, Δρ. Στέφανο Μαριοτίνι και είχε οργανώσει την ανάκτηση των δύο αγαλμάτων ζητώντας τη συνεργασία του Nucleo Sommozzatori των Καραμπινιέρων της Μεσσήνης και ερήμην του είχε εμπιστευθεί τον ανώτερο αξιωματούχο, τον δρ. Piero Giovanni Guzzo.

Επιστρέφοντας από εκείνο το ταξίδι που όλη η οικογένεια ήθελε εδώ και χρόνια, έβαλε αμέσως δουλειά έχοντας επίγνωση ότι η αποκατάσταση των δύο «ηρώων που ήρθαν από τη θάλασσα» θα ήταν ένα σημαντικό και λεπτό έργο. Αναγνώρισε τα δύο αγάλματα ως δημιουργήματα ελληνικών μπρούντζων που πρέπει να αποδοθούν στη μεγάλη καλλιτεχνική παράδοση του πέμπτου αιώνα. π.Χ. και μετά την πρώτη παρέμβαση για αφαλάτωση στην Εποπτεία Καλαβρίας, για την αποκατάσταση που τότε φανταζόταν ότι ήταν η οριστική, επέλεξε την εργαστήριο της Αρχαιολογικής Εποπτείας της Τοσκάνης με επικεφαλής τον δρ. Φραντσέσκο Λευκωσίας.

Σαν αυτό το 1975 τα δύο αγάλματα μεταφέρθηκαν στη Φλωρεντία όπου διέθεταν τόσο τον απαραίτητο εξοπλισμό όσο και προσωπικό με εμπειρία δεκαετιών στον τομέα της συντήρησης μεταλλικών ευρημάτων αρχαιολογικής προέλευσης.
Οι δραστηριότητες αποκατάστασης, όπως αναμενόταν, ήταν πολύπλοκες, διήρκεσαν οκτώ χρόνια και ολοκληρώθηκαν με την πρώτη έκθεση των δύο ηρώων στη Φλωρεντία (Δεκέμβριος 1980-Ιανουάριος 1981) και στη συνέχεια στη Ρώμη στο Quirinale (Ιούνιος-Ιούλιος 1981).

Θυμάμαι πολύ τη δέσμευση και την αποφασιστικότητα που έδειξε ο πατέρας μου για την επιστροφή των δύο αγαλμάτων στην Καλαβρία, όπου τελικά έφτασαν για να μην φύγουν ποτέ ξανά.

Για την έκθεση των δύο αγαλμάτων στο Εθνικό Μουσείο του Reggio Calabria σκέφτηκε μια μεγάλη αίθουσα που θα φιλοξενούσε όλα τα υποβρύχια ευρήματα που βρέθηκαν μέχρι τότε στην περιοχή, εντάσσοντας το πλαίσιο της ανακάλυψης των ηρώων του Riace που θα εκτίθεντο μαζί με κεφάλι του Φιλοσόφου που βρέθηκε στα νερά της Καλαβρίας του Στενού της Μεσσήνης στο Porticello. Ήταν ακριβώς η ανασκαφή του ναυαγίου Porticello που ο Φώτης ανέθεσε στη διεύθυνση του καθ. DI Owen του Μουσείου του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια (ένα από τα πρωτοποριακά ιδρύματα εκείνης της εποχής) που σηματοδοτεί την αρχή της υποβρύχιας αρχαιολογίας στην Καλαβρία, γύρω στα τέλη της δεκαετίας του εξήντα του περασμένου αιώνα.

Ωστόσο Ο Τζουζέπε Φώτη, ως Έφορος Καλαβρίας, δεν ασχολήθηκε μόνο με την υποβρύχια αρχαιολογία, αλλά προώθησε κυρίως ανασκαφές και έρευνες σε όλη την περιοχή με τη συνεργασία καταξιωμένων και επαγγελματιών μελετητών. Αρκεί να θυμηθούμε την πρόοδο της προϊστορικής έρευνας με την ανακάλυψη του Bos primigenius, που χρονολογείται από την Ανώτερη Παλαιολιθική, στην Grotta del Romito, που εμπιστεύτηκε ο Paolo Graziosi, κορυφαίος ειδικός στον τομέα, και η ομάδα του από το Ιταλικό Ινστιτούτο Προϊστορία και Πρωτοϊστορία της Φλωρεντίας; ή η ανασκαφή της Grotta della Madonna di Praia a Mare που ανατέθηκε στο Ινστιτούτο Παλαινολογίας της Ρώμης, υπό τη διεύθυνση του Luigi Cardini. Στην περιοχή του Sibari προώθησε εκστρατείες ανασκαφών στη Francavilla Marittima, τις οποίες εμπιστεύτηκε στη διεύθυνση της θρυλικής Paola Zancani με τη συνεργασία της Società Magna Grecia. Έτσι έρχονται στο φως τόσο η νεκρόπολη της ενοτρίας του Macchiabate όσο και το συνοριακό ιερό των συβαριτών του Timpone della Motta.

Και πάλι στη δεκαετία του εξήντα η έρευνα του ιθαγενούς κέντρου Amendolara που υποβλήθηκε στην πολιτική και πολιτιστική κυριαρχία του Sibari, ανατέθηκε στη Juliette de la Genière. Στη δεκαετία του εβδομήντα του περασμένου αιώνα πραγματοποιήσατε ανασκαφές στον Κρότονα, στο Gioia Tauro στο Vibo Valentia, κέντρα πολιορκημένα από οικοδομικές κερδοσκοπίες. Ξεκινώντας από τη δεκαετία του εβδομήντα εξασφάλισε συνεχείς και τακτικές ανασκαφές στη Λοκρίδα στην περιοχή Centocamere με τη συνεργασία του Πανεπιστημίου του Τορίνο του καθ. Gullini που συνέβαλε θεμελιώδη στη γνώση της πολεοδομίας και της ιδιωτικής κατασκευής της αποικίας. Άνοιξε τα Μουσεία της Λοκρίδας, το Βίμπο Βαλέντια, την πρώτη έκθεση στο Σίμπαρι και δημιούργησε το Εθνικό Μουσείο του Ρέτζιο Καλάμπρια.

Θα μπορούσα να συνεχίσω, αλλά παραπέμπω μια βαθύτερη μελέτη των επιστημονικών δραστηριοτήτων του πατέρα μου στη διαβούλευση του λήμματος Giuseppe Foti στο Biographical Dictionary of Superintendents Archaeologists (1904, -1974) που δημοσιεύτηκε το 2012 από το Υπουργείο Πολιτιστικής Κληρονομιάς και Δραστηριοτήτων, για το τύπους Bononia University Press (σελ. 335-342).

Όλα αυτά έγιναν εφικτά χάρη σε έναν άνθρωπο που αφιερώθηκε όχι μόνο στην οικογένειά του, αλλά και πάνω από όλα στη δουλειά του.

Αυτός είναι ο τρόπος μου να θυμάμαι τον Τζουζέπε Φώτη, τον πατέρα μου που πολλοί δεν γνωρίζουν, αλλά που πολλοί σίγουρα θα τον θυμούνται, για τη δέσμευσή του και για την απεριόριστη αγάπη για αυτή τη γη που ελπίζω να μην ξεχάσει μια φιγούρα που μπορεί και πρέπει να είναι υπερήφανος.

Αλεσάντρο Φώτη

Επεξεργασία Ιστού
13-08-2022 10:02