Όπως περισσότερες από μία φορές στην πρόσφατη ιστορία ο πληθωρισμός γίνεται μάστιγα για την Τουρκία. Σε ετήσια βάση, πλησιάζει το 20 τοις εκατό και οι οικονομολόγοι προβλέπουν ότι η κατάρρευση της τουρκικής λίρας αυτή την εβδομάδα θα την αυξήσει ακόμη περισσότερο. Την Τρίτη 23 Νοεμβρίου, σε λίγες ώρες η λίρα υποχώρησε κατά 15 τοις εκατό έναντι του δολαρίου ΗΠΑ. Η πτώση από την αρχή του έτους είναι σχεδόν 40 τοις εκατό. Αυτή η τάση επιταχύνθηκε από τον Σεπτέμβριο, όταν η νέα, τέταρτη κεντρική τράπεζα σε δύο χρόνια άρχισε να μειώνει με τόλμη τα επιτόκια κάτω από τον πληθωρισμό, σύμφωνα με τις οδηγίες του αρχηγού του κράτους.

Φτηνότερος η λίρα χτύπησε απευθείας στις τσέπες των περισσότερων Τούρκων, αλλά αυτό δεν επηρέασε καθόλου τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Επιπλέον, τη Δευτέρα δήλωσε αποφασισμένος να βάλει τέλος σε αυτό που αποκάλεσε πόλεμο ανεξαρτησίας (παρόμοιο με τον πόλεμο του Κεμάλ Ατατούρκ εναντίον της Ελλάδας και της Αντάντ πριν από έναν αιώνα).

Θα στηρίξει όμως ο λαός τον πρόεδρό του σε αυτόν τον «πόλεμο»;

Η μάχη του Ερντογάν με τα υψηλά επιτόκια απαιτεί επίσης υψηλό κοινωνικό κόστος, εντείνει την πολιτική αστάθεια και αποδυναμώνει τις πρωτοβουλίες εξωτερικής πολιτικής του Τούρκου προέδρου, δήλωσε ο Δρ Μπερκ Έσεν, καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Πανεπιστήμιο Σαμπαντσί, σε συνέντευξή του στο Σάββατο 150.

Δρ Esen, είδαμε αυτή την εβδομάδα πώς η τουρκική λίρα άλλοτε καταρρέει, άλλοτε ανεβαίνει λίγο. Είδαμε επίσης ουρές σε βενζινάδικα, διαδηλώσεις και συλλήψεις διαδηλωτών στην Κωνσταντινούπολη. Η αστάθεια του νομίσματος μετατρέπεται ήδη σε πολιτική αστάθεια;

Η πολιτική κατάσταση στην Τουρκία είναι ασταθής εδώ και αρκετό καιρό. Καθώς επιδεινώνεται η οικονομική κατάσταση, κλιμακώνεται και η πολιτική κρίση. Γίνεται όλο και πιο ξεκάθαρο ότι ο Πρόεδρος Ερντογάν δεν μπορεί να διευθύνει την οικονομία. Δεν μπορεί να ικανοποιήσει τους δικούς του ψηφοφόρους. Αυτός είναι ο λόγος που το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης χάνει τη στήριξη. Νομίζω ότι θα υπάρξουν περισσότερες διαμαρτυρίες και περισσότερη αστάθεια στην Τουρκία.

Το 2017, ο Πρόεδρος Ερντογάν έπεισε την πλειοψηφία των συμπολιτών του να υποστηρίξουν την εισαγωγή ενός προεδρικού συστήματος σε δημοψήφισμα, υποσχόμενος ότι το σύστημα θα έκανε τη διακυβέρνηση της χώρας πιο αποτελεσματική. Μπορούμε να κατηγορήσουμε τη συνταγματική αλλαγή για τη σημερινή κατάσταση στην Τουρκία, υπό την προϋπόθεση ότι κατά τη διάρκεια της δημοκρατίας – στις δεκαετίες του ’70 και του ’90, και στη συνέχεια το 2001 – υπήρχαν περίοδοι καλπάζοντος πληθωρισμού και τραπεζικών κρίσεων;

Το προεδρικό σύστημα συμβάλλει στα σημερινά οικονομικά προβλήματα, αν και δεν θα το προσδιόριζα ως τον μοναδικό λόγο. Ακόμη και πριν από το 2018, ο Ερντογάν ακολούθησε πολιτικές που έβλαψαν τη χώρα μακροπρόθεσμα. Αλλά μετά τη μετάβαση σε αυτό το υπερπροεδρικό σύστημα – το ονομάζω «υπερπροεδρικό» γιατί, σε αντίθεση με τις Ηνωμένες Πολιτείες, δεν υπάρχει έλεγχος και ισορροπία μεταξύ των κρατικών θεσμών – δεν υπάρχει κανείς να ελέγχει και να εξισορροπεί τις αποφάσεις του Ερντογάν. Αυτό το σύστημα δεν μπορεί να αποτρέψει τα λάθη του. Η κατάσταση έχει επιδεινωθεί από το 2018 γιατί το σύστημα επιτρέπει στον Ερντογάν να διορίζει όποιον θέλει και φυσικά γιατί ο πρόεδρος αύξησε τις εξουσίες του στην Κεντρική Τράπεζα. Ο Ερντογάν επέβαλε την εξωτερική του πολιτική, την οικονομική του πολιτική και τον κρατικό του μηχανισμό και αυτό οδήγησε στη διάβρωση των κρατικών θεσμών. Όλα αυτά βάζουν την Τουρκία στη σημερινή δυσάρεστη κατάσταση και νομίζω ότι οι αρνητικές τάσεις θα συνεχιστούν.

Το 2018, η Τουρκία έχει ήδη βιώσει μια οξεία νομισματική κρίση. Πώς να εξηγήσετε την πολιτική του προέδρου σήμερα – γιατί να επιμείνετε σε αρνητικά πραγματικά επιτόκια δεδομένων της πρόσφατης εμπειρίας;

Κατά τη γνώμη μου, ο Ερντογάν δεν πιστεύει ότι θα παραμείνει στην εξουσία ακολουθώντας ορθόδοξους οικονομολόγους και αυξάνοντας τα επιτόκια. Γιατί αυτό θα οδηγήσει σε ύφεση και θα βλάψει τους ψηφοφόρους του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Η τουρκική οικονομία έχει αποδυναμωθεί σε τέτοιο βαθμό που δεν υπάρχει εύκολη διέξοδος. Αν πιστέψουμε τους οικονομολόγους που υποστηρίζουν ότι ο ετήσιος πληθωρισμός έχει φτάσει στο 30%, τότε τα επιτόκια θα πρέπει να αυξηθούν τουλάχιστον κατά 15 ποσοστιαίες μονάδες. Αυτό θα καταπνίξει εντελώς την τουρκική οικονομία.

Σε ένα τέτοιο σενάριο, η οικονομία θα αρχίσει να ανακάμπτει, ας πούμε, σε έξι μήνες, αλλά ο Ερντογάν δεν πιστεύει ότι θα επιβιώσει πολιτικά μέχρι τότε. Συνεχίζει να μειώνει τα επιτόκια με την ελπίδα ότι αυτό θα αυξήσει την κατανάλωση και τις επενδύσεις. Ελπίζει να πείσει ξένα κεφάλαια και εταιρείες να επενδύσουν σε φθηνότερα τουρκικά περιουσιακά στοιχεία. Ελπίζει να κερδίσει λίγους μήνες ακόμη για να αποδυναμώσει την αντιπολίτευση.

Υπάρχει περίπτωση η αντιπολίτευση να κάνει πρόωρες εκλογές και να τις κερδίσει;

Νομίζω ότι η αντιπολίτευση έχει μεγάλες πιθανότητες να κερδίσει τις επόμενες εκλογές. Γι’ αυτό ο Ερντογάν κάνει αυτές τις απελπισμένες, ριψοκίνδυνες κινήσεις στην οικονομία. Ο Πρόεδρος γνωρίζει ότι με τις τρέχουσες τάσεις στην οικονομία, η αντιπολίτευση μόνο θα δυναμώσει. Οι αντίπαλοι του Ερντογάν έχουν διευρύνει την εκλογική τους υποστήριξη και το 2019 κέρδισαν μερικές από τις μεγάλες πόλεις, συμπεριλαμβανομένης της μεγαλύτερης – την Κωνσταντινούπολη και την Άγκυρα. Ωστόσο, αμφιβάλλω έντονα ότι η αντιπολίτευση θα μπορέσει να διεξαγάγει πρόωρες εκλογές εάν ο Ερντογάν και ο Devlet Bahceli (ο αρχηγός του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης) δεν συμφωνήσουν. Και δεν συμφωνούν γιατί ο πρόεδρος θέλει να δώσει χρόνο στο πείραμά του με την οικονομία να λειτουργήσει. Η αντιπολίτευση δεν μπορεί να ξεκινήσει εκλογές ούτε μέσω του κοινοβουλίου, γιατί δεν υπάρχει πλειοψηφία, εκτός αν οι εθνικιστές αποχωρήσουν από τον συνασπισμό τους με το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης. Αλλά το κόμμα του Μπαχτσελί δεν ενδιαφέρεται επίσης για πρόωρες εκλογές επειδή η βαθμολογία του έχει πέσει στο 7 ή 8 τοις εκατό. Η τρίτη επιλογή πρόκλησης εκλογών είναι μέσω γενικής απεργίας ή μαζικών διαδηλώσεων, αλλά αυτό είναι απίθανο να συμβεί. Οι πρόωρες εκλογές είναι απίθανες, τουλάχιστον όχι τους επόμενους έξι μήνες.

Σε ένα άρθρο σας επισημαίνετε τη βασική σημασία της ψήφου των Κούρδων στις τρέχουσες και τις επόμενες βουλευτικές και προεδρικές εκλογές. Όμως οι Τούρκοι εισαγγελείς ζήτησαν από το δικαστήριο να διαλύσει το φιλοκουρδικό Δημοκρατικό Κόμμα των Λαών. Εάν το δικαστήριο κάνει δεκτό αυτό το αίτημα, δεν θα σκορπιστεί η ψήφος των Κούρδων;

Δεν νομίζω ότι η ψήφος των Κούρδων θα πάει χαμένη. Πάνω από μία φορά στην ιστορία της Τουρκίας, τα κουρδικά κόμματα έχουν διαλυθεί. Πάντα όμως στη θέση τους εμφανίζονται νέοι και προσελκύουν το εκλογικό σώμα των απαγορευμένων σχηματισμών. Υποψιάζομαι ότι το ίδιο θα συμβεί και στην περίπτωση του Δημοκρατικού Κόμματος των Εθνών. Επομένως, η ιδέα του Ερντογάν είναι απίθανο να πετύχει. Ωστόσο, υπάρχει ο κίνδυνος το Δημοκρατικό Κόμμα των Εθνών να απαγορεύσει μια σφήνα στην αντιπολίτευση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι πολλά από τα στελέχη ενός από τους σχηματισμούς της αντιπολίτευσης – του «Καλού Κόμματος»- προέρχονται από τουρκικούς υπερεθνικιστικούς κύκλους. Ως εκ τούτου, ενδέχεται να μην αντιταχθούν σθεναρά στην απαγόρευση του κουρδικού κόμματος, η οποία θα μπορούσε να ανοίξει ρήγμα μεταξύ της ψήφου των Τούρκων εθνικιστών και της ψήφου των Κούρδων εθνικιστών. Αλλά ακόμη και αυτή η πιθανότητα είναι μικρή. Διότι οι Κεμαλικοί, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, σίγουρα θα καταδικάσουν την απαγόρευση του κουρδικού κόμματος, και αυτό θα είναι επαρκές κίνητρο για τους Κούρδους ψηφοφόρους να υποστηρίξουν έναν κοινό υποψήφιο για την προεδρία της αντιπολίτευσης. Έτσι, τόσο στην οικονομία όσο και στην πολιτική, οι κινήσεις του Προέδρου Ερντογάν γίνονται όλο και πιο απελπιστικές.

Πώς θα διαμορφώσουν τα εντεινόμενα οικονομικά και χρηματοπιστωτικά προβλήματα της Τουρκίας την εξωτερική πολιτική του Προέδρου Ερντογάν τους επόμενους μήνες;

Τα οικονομικά και οικονομικά προβλήματα της Τουρκίας θα αποδυναμώσουν την εξωτερική πολιτική του Ερντογάν σε σημείο που δεν θα μπορεί πλέον να επιδιώξει τους ρεβιζιονιστικούς του στόχους. Αυτά τα προβλήματα τον ώθησαν να αναζητήσει οικονομική υποστήριξη από διάφορες χώρες εντός και εκτός της περιοχής. Ένδειξη αυτού είναι η προσέγγιση με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, την οποία είδαμε πρόσφατα, μετά από πολλά χρόνια περιφερειακής αντιπαράθεσης. Σε αντάλλαγμα για πολιτικές παραχωρήσεις, ο Ερντογάν θα αναζητήσει οικονομική υποστήριξη από τα Εμιράτα, την Κίνα, τη Ρωσία και τις Ηνωμένες Πολιτείες – από όποιον θα ήθελε να τον στηρίξει. Αυτή τη στιγμή, ωστόσο, η Τουρκία δεν έχει άλλους στενούς συμμάχους εκτός από το Κατάρ. Όλοι αντιμετωπίζουν τον Ερντογάν με καχυποψία – Αμερικανοί, Ευρωπαίοι και Πούτιν. Η Αίγυπτος και η Σαουδική Αραβία επίσης. Για να εξασφαλίσει οποιαδήποτε υποστήριξη από οποιονδήποτε από αυτούς τους παίκτες, ο Ερντογάν πρέπει να κάνει σημαντικές πολιτικές παραχωρήσεις. Για να λάβει ευρωπαϊκή στήριξη, ο Ερντογάν πρέπει να υποχωρήσει στο μεταναστευτικό ζήτημα. Για να υπολογίζει σε βοήθεια από την Ουάσιγκτον, θα πρέπει να υποχωρήσει στο θέμα των πυραυλικών συστημάτων S-400. Για υποστήριξη από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και τη Σαουδική Αραβία, θα πρέπει να αποσύρει την υποστήριξή της προς τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Ωστόσο, όσες παραχωρήσεις και να κάνει, αυτό μπορεί να μην είναι αρκετό. Γιατί στα μάτια αυτών των χωρών και ηγετών, ο Ερντογάν αλλάζει πολύ συχνά θέση και οι υποσχέσεις του δεν σημαίνουν πολλά. Επιπλέον, τον βλέπουν ως έναν αδύναμο ηγέτη που μπορεί σύντομα να χάσει την εξουσία.

Ποιο θα είναι το κοινωνικό κόστος του οικονομικού πειράματος Ερντογάν, όπως το ονομάσατε; Οι επόμενες εκλογές, όποτε κι αν γίνουν, θα φέρουν σταθερότητα στην Τουρκία;

Το αποτέλεσμα αυτού του πειράματος θα είναι καταστροφικό για τους Τούρκους πολίτες. Όσο η λίρα παραμένει σε κατάσταση ελεύθερης πτώσης, τα εισαγόμενα αγαθά θα αυξάνονται στην τιμή, συμπεριλαμβανομένων των καυσίμων. Αυτό θα δημιουργήσει σημαντικό πληθωρισμό. Τα επίπεδα φτώχειας θα αυξηθούν. Θα είναι δύσκολο για όλο και περισσότερες τουρκικές εταιρείες να επιβιώσουν σε αυτή την κατάσταση. Όσο περισσότερο χρεοκοπούν, τόσο θα αυξάνεται η ανεργία, τόσο η κατανάλωση θα πέφτει και η τουρκική οικονομία θα μπαίνει σε έναν φαύλο κύκλο. Δεν πιστεύω ότι οι φθηνότερες εξαγωγές ή η εισροή ξένων κεφαλαίων θα σταθεροποιήσουν την οικονομία. Η αρνητική επίδραση της υποτίμησης της λίρας θα είναι πολύ πιο απτή από τις βελτιώσεις στις οποίες μπορεί να ελπίζει ο Ερντογάν. Έρχεται, λοιπόν, ένας πολύ, πολύ σκληρός χειμώνας για τον λαό της Τουρκίας. Όλη η πολιτική κατάσταση θα αλλάξει. Θα γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τον Ερντογάν να το σταθεροποιήσει καθώς αποδυναμώνεται πολιτικά και οικονομικά, δεδομένου του κινδύνου ρήξης μεταξύ του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης και του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης.

Μπορείτε να ακούσετε τη συνέντευξη με τον Δρ. Burke Essen στο αρχείο ήχου.