Γίνεται πολύς λόγος για τον ESM, λίγοι αναγνώστες γνωρίζουν τι είναι, οπότε ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. ESM σημαίνει «Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας»ονομάζεται επίσης «Κρατικό ταμείο διάσωσης», εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο στις 25 Μαρτίου 2011 για να βοηθήσει τις χώρες της ευρωζώνης που αντιμετωπίζουν δυσκολίες λόγω της χρηματοπιστωτικής κρίσης. Υποστηρίζεται σθεναρά από την Ιταλία (ο Σίλβιο Μπερλουσκόνι ήταν στο Palazzo Chigi) που κινδύνευσε να μην μπορέσει να αποπληρώσει το δημόσιο χρέος της μετά την έκρηξη του spread. Χρειάστηκε περισσότερο από ένα χρόνο για να τεθεί σε ισχύ, στις 8 Οκτωβρίου 2012, λόγω της αρχικής αντίθεσης από τη Γερμανία. Τότε αφορούσε 19 κράτη τα οποία έγιναν 20 από την 1η Ιανουαρίου 2023 με την είσοδο της Κροατίας.

Μες, η γένεση

Όλα ξεκινούν από την κρίση του 2007-2008, που προκλήθηκε από το σκάσιμο της φούσκας των ακινήτων και των ενυπόθηκων δανείων subprime. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, η χρηματοπιστωτική κρίση μείωσε τη ρευστότητα των τραπεζών και τη δυνατότητα πιστώσεων προς τις επιχειρήσεις, επηρεάζοντας κατά συνέπεια την πραγματική οικονομία, πλήττοντας τα κρατικά χρέη και τη φερεγγυότητα ορισμένων ευρωπαϊκών κρατών. Αυτοί που αντιμετωπίζουν περισσότερο δυσκολίες είναι η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Ιρλανδία, η Ελλάδα, η Ισπανία, οι οποίες, με τον χαμηλό πληθωρισμό της εποχής (κατά μέσο όρο 2,3% μεταξύ 2000 και 2008) δεν ένιωσαν την ανάγκη να κάνουν μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις για να τονώσουν την ανάπτυξη και να ανακόψουν την απώλεια της ανταγωνιστικότητας. Το 2008 το μέσο επιτόκιο των 10ετών κρατικών ομολόγων στην Ιταλία, την Πορτογαλία, την Ιρλανδία, την Ελλάδα και την Ισπανία ήταν 10,4%, ενώ της Γαλλίας και της Γερμανίας ήταν περίπου 4%. Η Ευρώπη αναζητά λύσεις για να αποτρέψει την εξάπλωση της κρίσης σε υγιείς οικονομίες και το 2010 δημιούργησε το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας, το οποίο αντικαταστάθηκε δύο χρόνια αργότερα από τον ESM.

Πώς λειτουργεί

Ο ESM έχει κεφάλαιο 80,5 δισεκατομμυρίων ευρώ που καταβάλλεται από τα κράτη μέλη σε αναλογία με τα αντίστοιχα μερίδια κεφαλαίου τους στην ΕΚΤαλλά εξουσιοδοτείται να αντλήσει πάνω από 700 δισ. στην αγορά με ειδικά ομόλογα, χάρη στην εγγύηση του κεφαλαίου που έχουν εγγραφεί από τα κράτη μέλη. Η Ιταλία συμμετέχει με 14,28 δισ. πληρωμένα και 125 δισ. εγγεγραμμένα ως εγγύηση. Η απόφαση να βοηθηθεί μια χώρα που το ζητά λαμβάνεται ομόφωνα από το Συμβούλιο των Διοικητών, που αποτελείται από τους υπουργούς Οικονομικών της Ευρωζώνης.

Το Συμβούλιο μπορεί επίσης να λάβει αποφάσεις με πλειοψηφία 85%, αλλά μόνο εάν διακυβεύεται η χρηματοπιστωτική και οικονομική σταθερότητα της ζώνης του ευρώ. Τα δικαιώματα ψήφου είναι ανάλογα με το εγγεγραμμένο κεφάλαιο: η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία έχουν δικαιώματα ψήφου άνω του 15% και επομένως μπορούν να ασκήσουν βέτο ακόμη και σε επείγουσες αποφάσεις. Μόλις ανάψει το πράσινο φως, ο ESM έρχεται να βοηθήσει τη χώρα που αντιμετωπίζει προβλήματα: 1) φθηνά δάνεια, 2) αγορές κρατικών ομολόγων, 3) προληπτικά πιστωτικά όρια, 4) δάνεια για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών σε κρίση. Οι όροι των δανείων ποικίλλουν ανάλογα με το είδος της ενίσχυσης. Τα προληπτικά πιστωτικά όρια δεν προβλέπουν διορθωτικά μέτρα από το κράτος και προορίζονται για χώρες που συμμορφώνονται με τις διατάξεις του Συμφώνου Σταθερότητας, δεν παρουσιάζουν υπερβολικές ανισορροπίες, δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα χρηματοπιστωτικής σταθερότητας, αλλά βρίσκονται σε δύσκολη στιγμή. Τα πιστωτικά όρια «ενισχυμένης όρων» προορίζονται για χώρες που αντιμετωπίζουν διαρθρωτικές δυσκολίες και στην περίπτωση αυτή είναι υποχρεωτικό ένα πρόγραμμα διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεωνδιαπραγματεύτηκε με τη χώρα που ζητούσε βοήθεια και εποπτεύεται από την Τρόικα, δηλαδή την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.

Ποιος το χρησιμοποίησε

Η σχολική περίπτωση είναι αυτή της Ελλάδας. Επί δέκα χρόνια, μεταξύ 2001 και 2010, η συνεχής αύξηση των δημοσίων δαπανών, η μείωση των φορολογικών εσόδων και η πτώση της ανταγωνιστικότητας διόγκωναν το ελληνικό χρέος σε τέτοιο βαθμό που η Αθήνα δεν μπορούσε πλέον να το αναχρηματοδοτήσει και κινδύνευε να βγει από την ευρωζώνη. Ζητά βοήθεια και οι Βρυξέλλες τη χορηγούν σε τρεις περιπτώσεις 2010-2013, 2012-2014 και 2015-2018, ξεκινώντας το μεγαλύτερο πακέτο οικονομικής βοήθειας στην ιστορία του: 203,8 δισ. προς αποπληρωμή έως το 2060. Το 40% της βοήθειας απορροφάται από το δημόσιο χρέος και το υπόλοιπο πηγαίνει για την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών και τη μείωση των απομειωμένων δανείων. Προϋπόθεση είναι να εγκριθούν μεταρρυθμίσεις για την ενίσχυση της ανάπτυξης, τη διασφάλιση της δημοσιονομικής βιωσιμότητας. αύξηση της αποτελεσματικότητας της δημόσιας διοίκησης και του δικαστικού συστήματος. Τα οποία μεταφράζονται σε πολύ σκληρά μέτρα: μείωση μισθών κατά 22%, αύξηση της ηλικίας συνταξιοδότησης (μόνο το 58% των εργαζομένων συνταξιοδοτήθηκαν μεταξύ 58 και 61 ετών, οι άλλοι πολύ νωρίτερα). Περικοπή επιδομάτων και δεκατρία, αύξηση φορολογίας, περικοπή 30% στις δημόσιες δαπάνες. Και μετά ένα τεράστιο σχέδιο ιδιωτικοποίησης: το λιμάνι του Πειραιά είναι πλέον στα χέρια των Κινέζων και 20 αεροδρόμια στα χέρια των Γερμανών. Γεγονός είναι ότι μετά τη θεραπεία των αλόγων, η Ελλάδα άρχισε να αναπτύσσεται ξανά από το 2017. Ο ESM κατέχει σήμερα το 50% του ελληνικού δημόσιου χρέους. Μεταξύ 2010 και 2013 η Ιρλανδία έλαβε επίσης 40,2 δισεκατομμύρια ευρώ για τη στήριξη του τραπεζικού συστήματος που επλήγη από σοβαρές ζημιές μετά την κατάρρευση της αγοράς ακινήτων το 2007. Μεταξύ 2011-2014 η Πορτογαλία έλαβε 50,3 διςτα περισσότερα για τη χρηματοδότηση του προϋπολογισμού και την ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών. Η Ισπανία έχει πρόσβαση στον ESM για 18 μήνες μεταξύ 2012 και 2013 για 41,3 δισεκατομμύρια ευρώ για την αναδιάρθρωση του τραπεζικού τομέα σε κρίση μετά το σκάσιμο της φούσκας των ακινήτων και την οικονομική ύφεση του 2011. Η Κύπρος λαμβάνει 6,3 δισ. μεταξύ 2013 και 2016, για την αντιμετώπιση της κρίσης και των οικονομικών ζημιών. Η χώρα ξεκίνησε μεταρρυθμίσεις για την επίλυση των διαρθρωτικών αδυναμιών της οικονομίας της, που συνδέονται με την ελληνική, και στο τέλος της περιόδου ξεκίνησε μια σταθερή ανάκαμψη. Από το 2016, καμία από τις χώρες μέλη του ESM δεν έχει ζητήσει δάνεια.

Το έτος της μεταρρύθμισης

27 Ιανουαρίου 2021 Οι χώρες της ευρωζώνης υπογράφουν συμφωνία για τη μεταρρύθμιση του ESM. Αναμενόμενος τέσσερα νέα χαρακτηριστικά: 1) προκαταρκτική επαλήθευση της ικανότητας αποπληρωμής του δανείου. 2) ενεργό ρόλο του ESM στην παροχή οικονομικής βοήθειας και επακόλουθη παρακολούθηση. 3) Τα κριτήρια για τη χορήγηση προληπτικών πιστωτικών ορίων γίνονται πιο αυστηράουσιαστικά μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο από χώρες με τους λογαριασμούς τους σε τάξη, αλλά σε προσωρινή δυσκολία. 4) Μπορεί να λειτουργήσει ως αλεξίπτωτο για το Ενιαίο Ταμείο Εξυγίανσης, αυτό που έρχεται να βοηθήσει τις προβληματικές τράπεζες, για να την βοηθήσει να απορροφήσει τις ζημίες ώστε να μην πέσουν σε όλους τους φορολογούμενους. Το Ταμείο τροφοδοτείται από εισφορές που καταβάλλονται από όλες τις τράπεζες της ζώνης του ευρώ και, σύμφωνα με ένα πρόγραμμα που θα είναι πλήρως λειτουργικό το 2024, θα φθάσει τα 60 δισ. ευρώ. Ο στόχος είναι ακριβώς να περιοριστούν οι κίνδυνοι μετάδοσης πιθανών τραπεζικών κρίσεων (και να αποτραπούν οι κάτοχοι λογαριασμών μαζικά από το να αποσύρουν τα χρήματά τους). Αυτό που δεν αλλάζει η μεταρρύθμιση είναι ευθύνη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στη συνολική αξιολόγηση της οικονομικής κατάστασης των χωρών και της θέσης τους σε σχέση με τους κανόνες του Συμφώνου Σταθερότητας.

Γιατί η Ιταλία δεν επικυρώνει

Η Ιταλία έχει επίσης υπογράψει τη συμφωνία. Ο Τζουζέπε Κόντε βρίσκεται στο Palazzo Chigi και ένα μήνα αργότερα έρχεται ο Μάριο Ντράγκι. αλλά η επικύρωση δεν θα φτάσει ποτέ στη Βουλή γιατί οι βουλευτές των Πέντε Αστέρων, που είναι η πλειοψηφία και ήταν πάντα κατά του ESM, κάνουν τοίχο. Τον Οκτώβριο του 2022, πρωθυπουργός έγινε η Giorgia Meloni, η οποία, όταν ήταν στην αντιπολίτευση, δήλωσε έτοιμη, μαζί με την Fratelli d'Italia, «να απορρίψει με όλη της τη δύναμη αυτή την πολλοστή προσπάθεια μεταρρύθμισης μιας Συνθήκης που δεν εξυπηρετεί τα συμφέροντα της την Ιταλία”. Τον Νοέμβριο, ο νέος υπουργός Οικονομίας της Λίγκας του Βορρά, Τζιανκάρλο Τζορτζέτι, ωστόσο, διαβεβαίωσε το ναι του στη μεταρρύθμιση του ESM: «Σταμένω στις θέσεις της προηγούμενης κυβέρνησης της οποίας ήμουν μέρος». Αλλά περνούν επτά μήνες και δεν συμβαίνει τίποτα. , ενώ δύο νομοσχέδια για την κύρωση της μεταρρύθμισης (υπογεγραμμένα από το Pd και την Italia Viva) παραμένουν κολλημένα στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων του Επιμελητηρίου.

Πεπόνια: η κάρτα ESM που παίζεται σε άλλα τραπέζια

Η Ιταλία είναι μόνη μεταξύ των 20 χωρών της Ευρωζώνης (Η Κροατία προσχώρησε επίσης τον Ιανουάριο) επειδή δεν έχει επικυρώσει τις αλλαγές και μέχρι να το κάνει, ο ESM δεν μπορεί να λειτουργήσει. Οι Βρυξέλλες πιέζουν: οι τραπεζικές κρίσεις στις ΗΠΑ και την Ελβετία ανέβασαν επίσης το όριο συναγερμού στην Ευρώπη. Η ώθηση και η έλξη της Ιταλίας σίγουρα δεν ευχαριστεί τη Γερμανία, την πρώτη χώρα που θα μπορούσε να βιαστεί να ζητήσει τη χρήση του ESM, δεδομένου ότι η Deutsche Bank είναι εκτεθειμένη σε χρηματοοικονομικά προϊόντα ύψους 42 δισ., τα οποία σχεδόν όλα είναι επικίνδυνα. Ωστόσο, η θέση της κυβέρνησης Μελώνη δεν αλλάζει: το αίτημα είναι να υποταχθεί η τροποποίηση του ESM στην αναθεώρηση άλλων ευρωπαϊκών κανονισμών. Ο υπουργός Giorgetti είπε ότι η ατζέντα της ιταλικής κυβέρνησης περιλαμβάνει «την ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης και της Ένωσης Κεφαλαιαγορών». Το πρώτο είναι η μεταφορά της εποπτείας των τραπεζών από τις εθνικές στις ευρωπαϊκές αρχές και η Ιταλία θα ήθελε ένα ευρωπαϊκό σύστημα ασφάλισης καταθέσεων. Το δεύτερο είναι η δημιουργία μιας ενιαίας ευρωπαϊκής κεφαλαιαγοράς, που υπερβαίνει τους εθνικούς κανονισμούς, ώστε η κίνηση των κεφαλαίων να απλοποιείται σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Και τότε, ο Τζορτζέτι λέει πάντα, «Η Ιταλία θέλει μια απλούστευση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας για τις κρατικές ενισχύσεις» και επίσης πιο ευέλικτους κανόνες για το σύμφωνο σταθερότητας η οποία μετά από 3ετή αναστολή λόγω της πανδημίας θα αποκατασταθεί τον Ιανουάριο του 2024. Η ιταλική κυβέρνηση στοχεύει να αναθεωρήσει τους κανόνες για τα κράτη με υψηλό χρέος (και εδώ είμαστε τα ειδικά υπό επιτήρηση). Και για το σύμφωνο σταθερότητας, στην περιοχή του Cesarini, η Γερμανία έρχεται σε πλήρη ισχύ: θέλει ο λόγος χρέους προς ΑΕΠ να μειώνεται κατά 1% κάθε χρόνο. Και αυτό δημιουργεί πρόβλημα στην Ιταλία. Ένα εύφλεκτο υλικό που θα ζωντανέψει το φθινόπωρο.