Μεγάλη μπλόφα (ίσως). Κλασικοί, ιστορικοί και τουριστικοί οδηγοί (και ίσως ακόμη και το «από στόμα σε στόμα» των θεατών που κάθονται στα σκαλιά του για αιώνες) το έχουν μεγαλώσει ως παράδειγμα ακουστικής και αρχιτεκτονικής τελειότητας. Η πιο αναφερόμενη δήλωση (και επίσης πιστοποιημένη από έγκυρη πανεπιστημιακή έρευνα) ήταν λίγο πολύ η εξής: αν πέσει ένα νόμισμα εδώ, το κουδούνισμα του ακούγεται τέλεια, από το προσκήνιο μέχρι την τελευταία σειρά στην κορυφή. Με λίγα λόγια: καλύτερο από οποιοδήποτε άλλο θέατρο στον κόσμο, παλιό και πολύ πρόσφατο. Στην προκειμένη περίπτωση όμως βρισκόμαστε στην αρχαιότητα. Τέταρτος αιώνας π.Χ. Για την ακρίβεια βρισκόμαστε στην Ελλάδα: η πόλη είναι η υπάρχουσα ακόμα της Επιδαύρου, στην Αργολίδα. Το Αιγαίο είναι μπροστά και η Αθήνα δεν είναι καν πολύ μακριά. Το θέατρο που σχεδίασε ο Πολύκλειτος ο Νεότερος είναι απαράμιλλο, όπως ισχυριζόταν ανέκαθεν, για την ικανότητά του να διαδίδει ήχους και φωνές: αυτό χάρη στην αρμονία των αναλογιών και τη χρήση υλικών, συμπεριλαμβανομένου ενός συγκεκριμένου ασβεστόλιθου που απορροφά — επικυρώθηκε το αποτέλεσμα μια μελέτη που δημοσιεύτηκε το 2007 από το Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια – οι ακαθαρσίες ήχου χαμηλής συχνότητας, που επιτρέπουν μόνο στις φωνές των ηθοποιών, τα τραγούδια των χορωδιών και τις νότες των μουσικών οργάνων να φιλτράρουν. Τώρα, όμως, άλλη μια πανεπιστημιακή μελέτη – που επικαλείται η εφημερίδα Ο κηδεμόνας — μας λέει μια άλλη αλήθεια. Δηλαδή η τέλεια ακουστική που καμάρωνε για αιώνες δεν θα ήταν και τόσο τέλεια τελικά… Και πολλά χαιρετίσματα στις βεβαιότητες της Μαρίας Κάλλας πεπεισμένη ότι εδώ, σε αυτόν τον χιλιόχρονο «θρόνο» ενισχύθηκε η φωνή της με αξεπέραστο τρόπο.

Η έρευνα του Sir Mortimer Wheeler και του Dr Constant Hak

Οι αρχαίες βεβαιότητες «γκρεμίστηκαν» από τον Sir Mortimer Wheeler, Βρετανό αρχαιολόγο, και τον Constant Hak, τακτικό καθηγητή στο Τεχνολογικό Πανεπιστήμιο του Αϊντχόβεν. Κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου και εντυπωσιακού πειράματος που περιελάμβανε τη χρήση 20 μικροφώνων τοποθετημένων σε 12 διαφορετικά σημεία του θεάτρου, οι ερευνητές διαπίστωσαν – μέσω 2.400 ηχογραφήσεων – ότι ο ήχος δεν θα διαδιδόταν τόσο τέλεια κατά μήκος της σειράς των σκαλοπατιών.
Το θέατρο ακόμα και σήμερα μπορεί να φιλοξενήσει 14.000 άτομα στις 55 βαθμίδες που το συνθέτουν (21 που προστέθηκαν από τους Ρωμαίους, μάλιστα). Πίσω από τη σκηνή φαίνεται το μεγαλείο ενός θάμνου και μιας οροσειράς, μια σκηνογραφία που με τον τρόπο της αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του συστήματος. Για δύο χιλιετίες ο θρύλος του θεάτρου ήταν ακλόνητος: κάθε ήχος, ακόμη και ο παραμικρός, διαδόθηκε εδώ (ακόμα και η Κάλλας, που τραγούδησε πολλές φορές στην πέτρα της Επιδαύρου, ήταν πεπεισμένη γι' αυτό) χωρίς καμία παραλλαγή από κάτω προς τα πάνω, τέλεια ακούγεται στα αυτιά κάθε θεατή.

Υπάρχουν πολλές υποθετικές εξηγήσεις

Πολλές θεωρίες διαδέχονταν η μία την άλλη για να εξηγήσουν το μοναδικό φαινόμενο: μια πολύ κομψή αρχιτεκτονική που επέτρεπε στους θορύβους να μην διαχέονται. Μια δυναμικότητα που ίσως ξεπέρασε τις προθέσεις των σχεδιαστών. Εν ολίγοις: όχι ένας ακριβής μαθηματικός τύπος – αν μπορείτε να χρησιμοποιήσετε την έκφραση – αλλά μάλλον τύχη αναμεμειγμένη με κλασική εποικοδομητική σοφία. Άλλοι είχαν υποθέσει ένα ευνοϊκό κλίμα και ανέμους. Πριν από χρόνια η εξήγηση ήρθε χάρη σε μια μελέτη ερευνητών του Ινστιτούτου Τεχνολογίας της Τζόρτζια: διαπιστώθηκε ότι ο ασβεστόλιθος των λευκαντικών λειτουργούσε ως φίλτρο, εξαλείφοντας τη χαμηλή συχνότητα των ήχων.

Η σοφία των Ελλήνων

Οι Wheeler και Hat, ωστόσο, διέλυσαν κάθε βεβαιότητα: ξεκινώντας από το κουδούνισμα του κέρματος: ακούγεται ναι κοντά στη σκηνή αλλά όχι τόσο πολύ (εγκρίνει δραστικά τον πειραματισμό) στα μισά της διαδρομής. Ακόμα και φωνές και μουσική, εκεί πάνω στη «λότζια», δεν θα είχαν περάσει τόσο καθαρά.
Αλλά τότε, γιατί αυτός ο θρύλος που έχει παραδοθεί εδώ και 25 αιώνες; Άλλοι μελετητές, όπως ο Bruno Fazenda, ειδικός στην ακουστική έρευνα στο Πανεπιστήμιο του Salford, και ο Damian Murphy, καθηγητής μουσικών θεωριών ήχου στο York, υποστηρίζουν ότι η έρευνα των Wheeler και Hat έχει «ξηλώσει» τον μύθο της Επιδαύρου για το πώς μεταδίδεται ο ήχος σήμερα. Αλλά δεν υπάρχει βεβαιότητα – υποστηρίζουν – για το ποια ήταν η χθεσινή γνώση των αρχαίων Ελλήνων για την ακουστική. Δεν αποκλείεται να χρησιμοποιούσαν υποτυπώδη συστήματα ενίσχυσης, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης ειδών «μεγαφώνων» -μεγάλων κόρνων- τοποθετημένων στη σκηνή. Όργανα των οποίων τα ίχνη έχουν χαθεί σήμερα. Εν ολίγοις: το μυστήριο παραμένει…