Ο άνθρωπος δεν έχει καμία σχέση με αυτό. ΟΧΙ αυτη τη φορα. Το «μυστήριο» φαίνεται κοντά σε λύση: φταίει μια απρόβλεπτη πανδημία που από το 2017, το 99,9% των ατόμων του Pinna nobilis, του μεγαλύτερου δίθυρου μαλακίου στη Μεσόγειο, έχει εξαφανιστεί. Μια ιογενής λοίμωξη, προφανώς. Και ο νούμερο ένα ύποπτος για την εξαφάνιση, που θα φαινόταν σχεδόν αναπόφευκτη, των λεγόμενων «θαλάσσιων καστανετών», που μπορούν να φτάσουν τα 70 εκατοστά σε ύψος και το πολύ 45 ετών, είναι ένας ιός που προκαλεί ανοσοκαταστολή: κάτι όχι και τόσο ανόμοιο με τον HIV, υπεύθυνο για την ανθρώπινη ανοσοανεπάρκεια. Είναι, για την ακρίβεια, ένας picornavirus: η είδηση, που μεταφέρεται σε επιστημονικό άρθρο που δημοσιεύτηκε στο “Frontiers in Veterinary medicine” στο περιθώριο μιας μελέτης που συντονίστηκε από μια Ιταλίδα ερευνήτρια από το Πανεπιστήμιο της Νάπολης Federico II, Francesca Carella, προσθέτει ένα νέο κομμάτι στη γνώση ενός φαινομένου που οι επιστήμονες αναρωτιούνται εδώ και αρκετό καιρό. Και αν μέχρι χθες η σφαγή φαινόταν να συνδέεται με τη συνδυασμένη δράση ενός πρωτοζώου, του Haplosporidium pinnae, και ενός βακτηρίου που απαντάται γενικά σε αφρικανικά ζώα και άτομα που έχουν προσβληθεί από τον ιό HIV, τώρα ο μηχανισμός είναι επιτέλους πιο ξεκάθαρος: το πρωτόζωο και το βακτήριο είναι ευκαιριακά είδη, ικανά , δηλαδή να εκμεταλλευόμαστε φαινομενικά υγιή ζώα, αλλά με ανοσοποιητικό σύστημα σε φάση προ της κατάρρευσης. Όπως και για έναν άνθρωπο που έχει προσβληθεί από τον ιό HIV.

Άσχημα νέα για όλα τα οικοσυστήματα

Ήθος της ιστορίας: ήδη απειλείται με τα χρόνια από τη συλλογή για διακοσμητικούς σκοπούς, από το ψυχαγωγικό ψάρεμα, από την άγρια ​​αγκυροβόληση και από τους συλλέκτες του «βύσσου», της νηματώδους ουσίας που χρησιμοποιούσαν οι τεχνίτες των παραθαλάσσιων χωριών για την ύφανση ρούχων και ενδύματα, σήμερα οι Pinna nobilis θα μπορούσαν να υψώσουν τη λευκή σημαία μπροστά σε μια δραματική πανδημία. Μερικά πολύ άσχημα νέα: η παρακμή του δίθυρου μαλακίου θα μπορούσε να προκαλέσει μια σειρά από φαινόμενα ντόμινο, καθώς είναι ένας βιοκατασκευαστικός οργανισμός, ικανός να προωθήσει την ανάπτυξη, παντού, μιας κοινότητας οργανισμών, φυκιών και σπόγγων πρώτα και κύρια. Επιπλέον: η εξάπλωση του ιού, εξηγούν οι ερευνητές, «κίνδυνοι που αντιπροσωπεύουν μια απειλή άγνωστων διαστάσεων και για άλλους πληθυσμούς θαλάσσιων ζώων».

Η μελέτη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του LIFE Pinnarca (LIFE20-NAT/ES/001265), ενός έργου διατήρησης του Pinna nobilis που στοχεύει να παρέμβει -εφόσον δεν είναι πολύ αργά- για την ανάκτηση του είδους και το οποίο βλέπει τους πρωταγωνιστές να είναι οι κύριοι Μεσογειακές χώρες που εμπλέκονται στα φαινόμενα θνησιμότητας (Ιταλία, Ισπανία, Ελλάδα, Κροατία και Γαλλία): υπολειπόμενοι φυσικοί πληθυσμοί και δείγματα που κρατούνται σε αιχμαλωσία για αναπαραγωγικούς σκοπούς από δύο ισπανικές περιοχές, την Καταλονία και τη Μούρθια, και μια περιοχή της Ιταλίας, το Βένετο, ιδίως από την Λιμνοθάλασσα της Βενετίας, μεταξύ 2021 και 2023.

Μια σιωπηλή σφαγή

«Για κάθε ζώο πραγματοποιήσαμε μια μη καταστροφική βιολογική δειγματοληψία που αποτελείται από ένα δείγμα αίματος από τον προσαγωγό μυ που βρίσκεται στο μπροστινό μέρος των βαλβίδων – εξηγεί ο συντονιστής της ομάδας – μετά τη διαδικασία, τα ζώα μεταφέρθηκαν αμέσως στο βυθός ή στις δεξαμενές και η κατάσταση της υγείας τους παρακολουθήθηκε τις επόμενες ημέρες.Ένα μέρος του αίματος, που ονομάζεται αιμολέμφος, παρατηρήθηκε με ηλεκτρονικό μικροσκόπιο μετάδοσης. Η εξέταση αποκάλυψε την παρουσία, στο 100% των δειγμάτων και των περιοχών, ένας πικορναϊός ικανός να αναπαραχθεί μέσα στα κύτταρα του ανοσοποιητικού, να τα βλάψει και να αποτρέψει την κανονική προστατευτική τους λειτουργία, με μηχανισμούς παρόμοιους με άλλους ιούς ανοσοκαταστολής. Η ασθένεια γίνεται χρόνια, εξασθενώντας τα δείγματα και τα καθιστά ευπαθή σε ευκαιριακές λοιμώξεις: αυτό θα μπορούσε να εξηγήσει τη φαινομενική αντίσταση του εναπομείναντα άτομα που αργά πεθαίνουν σε όλες τις περιοχές. Η αλληλουχία του RNA του ιού παρείχε μια ταυτοποίηση που τον τοποθετεί στην ομάδα των Picornavirales Sogarnaviruses, που γενικά αναφέρονται στα θαλάσσια μικροφύκη». Στην έρευνα συμμετείχε η Serena Aceto, καθηγήτρια του Τμήματος Βιολογίας στο Federico II. Μαζί τους, η διεθνής ομάδα εργασίας που ηγείται του Έργου για την Προστασία και Προστασία των Ειδών του Καθολικού Πανεπιστημίου της Βαλένθια, του Πανεπιστημίου του Αλικάντε, του Ενυδρείου της Μούρθια και του Ismar-Cnr της Βενετίας.

Η τελευταία ελπίδα; «Σούπερ ανθεκτικά» άτομα

Ποιοι είναι όμως οι μηχανισμοί μέσω των οποίων ο ιός έφτασε να μολύνει το Pinna nobilis; Ακόμα πολύ νωρίς για να πούμε. Εν τω μεταξύ, παρόμοιες μελέτες βρίσκονται σε εξέλιξη και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου για να επιβεβαιώσουν την υπόθεση της διάχυσης σε άλλες περιοχές της Μεσογείου. «Δυστυχώς, μέχρι σήμερα υπάρχουν ακόμη ελάχιστες γνώσεις για τη βιολογία αυτών των ζώων και το ανοσοποιητικό τους σύστημα – εξηγεί η Carella – η έρευνα θα συνεχιστεί στο πλαίσιο του έργου Life, αλλά θα προχωρήσει, ελπίζουμε, ωστόσο, και με νέα ευρωπαϊκή χρηματοδότηση Η γνώση της σύγκρισης παθολογίας των θαλάσσιων ειδών είναι ζωτικής σημασίας για την κατανόηση της πολύπλοκης αιτιολογίας της θνησιμότητας στο θαλάσσιο περιβάλλον και της συνακόλουθης απώλειας της βιοποικιλότητας.

Στην πραγματικότητα, δεν είναι η πρώτη φορά που ένας ιός οδηγεί στην εξαφάνιση ενός είδους: τα τελευταία χρόνια, ιογενείς λοιμώξεις που συνδέονται με μια ομάδα ιριδοϊών, τους Ranaviruses, έχουν, για παράδειγμα, εξαπλωθεί μέσω του παγκόσμιου εμπορίου αμφιβίων. επηρεάζουν επίσης φυσικούς πληθυσμούς. Περισσότερα: οι μολυσματικές ασθένειες συγκαταλέγονται στις πέντε κορυφαίες αιτίες εξαφάνισης ειδών παγκοσμίως. Και συχνά ευθύνονται επίσης για τις διακυμάνσεις ή τη μείωση των ζωικών πληθυσμών. «Με το έργο μας στοχεύουμε να αποτρέψουμε την εξαφάνιση του Pinna nobilis βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα, επίσης μέσω της ευαισθητοποίησης του κοινού και της συνεργασίας, της συλλογής υπαρχουσών πληροφοριών για τους υπόλοιπους πληθυσμούς και της ανάπτυξης ενεργών δράσεων ανάκαμψης», προσθέτει ο Carella. Έτσι, οι ερευνητές ελπίζουν να ξεκινήσουν ξανά από φαινομενικά ανθεκτικά άτομα, ακόμα ζωντανά μετά τη θνησιμότητα του 2021: μερικά από αυτά έχουν μεταφερθεί σε εσωτερικές κατασκευές σε διάφορα ενυδρεία στη Μεσόγειο. «Αν αποτύχουμε να σώσουμε αυτό το είδος – εξηγούν οι ερευνητές – θα έχουμε περισσότερα εργαλεία να χρησιμοποιήσουμε για να αποφύγουμε, στο μέλλον, την εξαφάνιση άλλων ειδών που ήδη βρίσκονται σε παρακμή σήμερα».