Στα βόρεια του ελληνικού νησιού Καρφάτου (Σκαπάντο), ένα χωριό σκαρφαλωμένο στους λόφους περικλείει μια από τις πολύ σπάνιες, αν όχι τη μοναδική, μητριαρχική κοινωνία. Μια κοινότητα που αντιστέκεται στον μαζικό τουρισμό και στην παγκόσμια τυποποίηση του τρόπου ζωής γενικότερα. Ένας δήμος, ο Όλυμπος, με ούτε 300 κατοίκους, σε ένα νησί των Δωδεκανήσων, που αν και βρίσκεται στα μισά της διαδρομής Ρόδος-Κρήτη, στο νοτιοανατολικό άκρο του Αιγαίου, και δεν είναι ξένο στον τουρισμό, δεν βιώνει. τις εποχές των πιο λαμπρών προορισμών των πιο διάσημων παραθαλάσσιων θέρετρων που είναι διάσπαρτες σε εκείνη τη γωνιά της Μεσογείου.

“Εδώ, οι γυναίκες είναι επικεφαλής – η Ρηγοπούλα Παυλίδη, 60, λέει περήφανα στο πρακτορείο ειδήσεων France Presse, ενώ δούλευε σε μια ραπτομηχανή στο σπίτι της. Ο σύζυγός της, απασχολημένος με τη ζωγραφική μιας εικόνας, γνέφει. “Ο άντρας μου δεν μπορεί να κάνει τίποτα χωρίς εμένα, ούτε τη φορολογική δήλωση» συνεχίζει ο Παυλίδης.

Στην καρδιά της τοπικής κοινωνίας, οι γυναίκες της Ολύμπου διαδραματίζουν ουσιαστικό ρόλο στον Όλυμπο, σύμφωνα με μια παράδοση που χρονολογείται από τους βυζαντινούς χρόνους. Έθιμα που ούτε η οθωμανική κατοχή -από το 1538- ούτε η πιο πρόσφατη ιταλική παρουσία, από τις αρχές του εικοστού αιώνα έως το 1944- κατάφεραν να ξύσουν. Απομονωμένη από την υπόλοιπη Καρφάτο, έχει προσπαθήσει να αντισταθεί στον «πολιτισμό», τόσο που ο πρώτος και μοναδικός ασφαλτοστρωμένος δρόμος κατασκευάστηκε μόλις τη δεκαετία του 1980. Από τότε, οι πρώτοι ξένοι άρχισαν να βλέπονται και τώρα, κάθε καλοκαίρι, εμφανίζονται χιλιάδες τουρίστες, γοητευμένοι τόσο από τη γραφική αύρα που πηγάζει απ’ έξω το χωριό όσο και από τη μοναδικότητα αυτού που τους αποκαλύφθηκε κάποτε. μπαίνουν .

“Το σύστημα διαδοχής που επιλέχθηκε εδώ ήταν πολύ προηγμένο για την υπόλοιπη Ελλάδα. Η κληρονομιά της μητέρας μεταβιβάστηκε στη μεγαλύτερη κόρη – εξηγεί ο Γιώργος Τσαμπανάκης, ιστορικός με καταγωγή από τον Όλυμπο. Η μεγαλύτερη γυναίκα, η Παυλίδη κληρονόμησε επομένως γη με 700 “Οι οικογένειες δεν είχαν αρκετά περιουσιακά στοιχεία για να τα μοιράσουν σε όλα τα παιδιά -συνεχίζει η εξηντάχρονη- και αν κάποτε επέλεγαν να αφήσουν την κληρονομιά στα αρσενικά, θα την είχαν σπαταλήσει”. ζουν σε σπίτια γυναικών. Η γυναικεία κυριαρχία συναντάται και στη μετάδοση των επωνύμων «Η πρωτότοκη κόρη πήρε το επίθετο από τη γιαγιά της, ενώ στην υπόλοιπη Ελλάδα μεταδόθηκε από τη γιαγιά της από τον πατέρα της», λέει ο Τσαμπανάκης «Ακόμα και σήμερα πολλές γυναίκες αυτοαποκαλούνται το επώνυμο της μητέρας τους, αντί να πάρουν αυτό του συζύγου τους».

Ένας από τους παράγοντες που συνετέλεσαν στη διατήρηση της παράδοσης ήταν η μαζική μετανάστευση ανδρών στις Ηνωμένες Πολιτείες ή σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, ξεκινώντας από τη δεύτερη μεταπολεμική περίοδο, τη μετανάστευση των ανδρών. Οι γυναίκες βρέθηκαν αναγκασμένες να διαχειριστούν μόνες τους την εκμετάλλευση της γης. Στον Αυλώνα, μια μικρή κοινότητα που συνορεύει με τον Όλυμπο, η Άννα Λεντάκη, 67 ετών, μαζεύει με γούστο τις αγκινάρες με τις οποίες θα ετοιμάσει τη βιολογική της ομελέτα, για να τις σερβίρει στη μικρή καντίνα της. «Δεν υπήρχε άλλη επιλογή, να επιβιώσω, παρά να μεταναστεύσω», λέει. Μέχρι πριν λίγα χρόνια ήταν αυτή που διατηρούσε την ταβέρνα στον Όλυμπο που πήρε το όνομά της από το χωριό. Πλέον έχει δώσει τη θέση της στη μεγάλη της κόρη, Μαρίνα. “Μου αρέσει να λέω ότι ο άντρας είναι ο αρχηγός της οικογένειας, ενώ η γυναίκα είναι ο λαιμός – λέει η Μαρίνα-. Και επομένως είναι η γυναίκα που κατευθύνει τις αποφάσεις που παίρνει ο άντρας”. Η Άννα, η δεκατριάχρονη κόρη της Μαρίνας, ξέρει ότι μια μέρα θα αναλάβει τη σκυτάλη. «Είναι κληρονομιά της γιαγιάς μου, θα είμαι περήφανη που θα το φροντίσω», λέει η πολύ νεαρή κοπέλα.

Όμως το σύστημα μετακύλισης περιουσιακών στοιχείων και υποχρεώσεων ωφελεί μόνο τους ορισμένους κληρονόμους. “Οι μικρότερες κόρες πρέπει να παραμείνουν στο νησί και να παραμείνουν στην υπηρεσία των μεγαλύτερων αδελφών τους. Έχει δημιουργηθεί ένα είδος κοινωνικής κάστας”, εξηγεί ο Alain Chabloz, μέλος της Geographic Society της Γενεύης, που μελέτησε την τοποθεσία. Η Γιωργία Φουρτίνα, η οποία στην οικογένειά της είναι μία από τις εφεδρικός, βλέπει τον Όλυμπο ως μια κοινωνία κάθε άλλο παρά προοδευτική. «Είναι μια μικρή κοινότητα, στην οποία μια γυναίκα μόνη σε ένα καφέ κρίνεται άσχημα», είπε στο Γαλλικό Πρακτορείο.

Οι γυναίκες της Ολύμπου φορούν παραδοσιακά κεντητές φορεσιές, με φλοράλ ποδιές και δερμάτινες μπότες. Πραγματικοί θησαυροί, αυτά τα φορέματα αποτελούν μέρος της προίκας, η οποία -φαίνεται αντίφαση- παρ’ όλα αυτά υπάρχει και είναι θηλυκό. Η Ειρήνη Χατζηπαπά, 50χρονη φούρναρης -είναι κι αυτό γυναικείο επάγγελμα εδώ- είναι η νεότερη από τους κατοίκους της περιοχής που εξακολουθεί να φοράει καθημερινά την παραδοσιακή φορεσιά. «Έμαθα στην κόρη μου να κεντάει, αλλά εκτός από τις γιορτές, δεν φοράει αυτό το φόρεμα που δεν ταιριάζει στη σύγχρονη ζωή», εκμυστηρεύεται. Η μητέρα της, Σοφία, 70 ετών, ανησυχεί. “Η φορεσιά μας γίνεται πλέον απλώς φολκλόρ για τις γιορτές. Ο κόσμος μας εξαφανίζεται”.