Η Τουρκία δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ για τη συμφωνία για τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ Αλβανίας και Ελλάδας, ωστόσο έκανε μια «πολύ ισχυρή παρέμβαση» όταν υπογράφηκε, σύμφωνα με τον τότε πρωθυπουργό και Αλβανό πρόεδρο Σαλί Μπερίσα, ο οποίος έδωσε συνέντευξη αποκλειστικά στο Euractiv.

Το 2009, τα Τίρανα και η Αθήνα συμφώνησαν για την οριοθέτηση των αντίστοιχων θαλάσσιων ζωνών και της υφαλοκρηπίδας, παρά τις δυσκολίες που συναντήθηκαν στις διαπραγματεύσεις μεταξύ των δύο πλευρών. Η συμφωνία, με τη μεσολάβηση του Δημοκρατικού Κόμματος του Μπερίσα, προέβλεπε τη μεταφορά στην Αθήνα περίπου 225 τετραγωνικών χιλιομέτρων αλβανικών χωρικών υδάτων.

Ο Έλληνας Πρωθυπουργός Κώστας Καραμανλής πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στα Τίρανα τον Απρίλιο του 2009, συνοδευόμενος από την Υπουργό Εξωτερικών Ντόρα Μπακογιάννη, η οποία υπέγραψε τη συμφωνία οριοθέτησης με τον Αλβανό ομόλογό της Λουλζίμ Μπάσα, παρουσία του τότε πρωθυπουργού Go up Berisha.

Ήταν η πιο σημαντική συμφωνία που υπογράφηκε μεταξύ των δύο χωρών από την υπογραφή του Συμφώνου της Βαρσοβίας το 1996 και, ενώ το μελάνι ήταν ακόμη υγρό, τα Τίρανα υπέβαλαν επίσημα αίτηση για ένταξη στην ΕΕ με την υποστήριξη της Ελλάδας.

«Ο συνεργάτης μας, η Ελλάδα, ήταν πολύ χρήσιμος για την Αλβανία εδώ και 30 χρόνια. Έχει υποστηρίξει την πρόοδό του προς το ΝΑΤΟ και την Ευρώπη, επενδύοντας σοβαρά στη χώρα», δήλωσε ο Μπερίσα.

Πρόσθεσε ότι «η Ελλάδα έχει υπογράψει να έχει έξι ναυτικά μίλια χωρικών υδάτων για τον εαυτό της». Ο Έντι Ράμα ήταν ένας από αυτούς που μήνυσαν τη συμφωνία: το αντιπολιτευόμενο Σοσιαλιστικό Κόμμα της Αλβανίας, υπό τον ίδιο, προσέφυγε στο Συνταγματικό Δικαστήριο πριν επικυρωθεί η συμφωνία οριοθέτησης από τα κοινοβούλια των δύο χωρών.

Το Δικαστήριο κήρυξε ομόφωνα την ακυρότητα της συμφωνίας, επικαλούμενο διαδικαστικές και ουσιαστικές παραβιάσεις αντίθετες προς το Σύνταγμα και το Δίκαιο της Θάλασσας.

«Το Συνταγματικό Δικαστήριο απέρριψε μια πολύ καλή συμφωνία. Μετά την ένσταση του Δικαστηρίου, το είπα στην κυβέρνηση [greco] ότι είμαι υποχρεωμένος να σεβαστώ την απόφαση. Αλλά είπα ότι έπρεπε να πάμε στη Χάγη. Στην αρχή ήταν διστακτικοί, αλλά μετά συμφώνησαν γιατί είδαν ότι ήμουν πολύ διαφανής», είπε.

Η ακύρωση της συμφωνίας και οι αυξανόμενες εντάσεις για τις εθνοτικές μειονότητες και τη γη και στις δύο χώρες συνέχισαν να επιδεινώνουν τις σχέσεις, οι οποίες είχαν κλιμακωθεί σε εμπόλεμη κατάσταση από το 1940.

Το 2013 ο Ράμα εξελέγη πρωθυπουργός της Αλβανίας, ενώ το 2015 ο αριστερός υποψήφιος Αλέξης Τσίπρας στην Ελλάδα. Οι υπουργοί Εξωτερικών Ντιτμίρ Μπουσάτι και Νίκος Κοτζιάς ξεκίνησαν επαφές ήδη από το καλοκαίρι του 2015 για την επίλυση διμερών διαφορών, συμπεριλαμβανομένης της θαλάσσιας οριοθέτησης.

«Ο Έντι Ράμα μπήκε στην κυβέρνηση και διαπραγματεύτηκε με την ελληνική κατά πλήρη παραβίαση της απόφασης του Συνταγματικού Δικαστηρίου για τη σύναψη της συμφωνίας. Στη συνέχεια, η Ελλάδα παρουσίασε νόμο στο κοινοβούλιο και έφερε το όριο στα 12 ναυτικά μίλια, όπως προέβλεπε η συνθήκη του Μοντέγκο Μπέι», είπε ο Μπερίσα, προσθέτοντας: «Δεν ξέρω τι θα πει η Χάγη».

Με την άνοδο στην εξουσία του Κυριάκου Μητσοτάκη ως πρωθυπουργού του GRCO, ξεκίνησαν νέες προσπάθειες οριοθέτησης με την Αλβανία, μετά την οριοθέτηση που πέτυχε η Ελλάδα με την Ιταλία.

Στη συνέχεια, το 2020, η Αθήνα και τα Τίρανα δήλωσαν ότι το θέμα θα παραπεμφθεί στο Διεθνές Δικαστήριο Δικαιοσύνης για να «συνδεθούν τα σημεία με βάση τη δικαιοδοσία του Δικαστηρίου και το διεθνές ναυτικό δίκαιο», είπε ο Ράμα τότε.

Δεν αποδέχομαι τον νεο-οθωμανισμό της Τουρκίας

Ο ενθουσιασμός της Ελλάδας για επίλυση του ζητήματος πιθανώς υποκινείται από τα συνεχιζόμενα προβλήματα με τη γειτονική Τουρκία. Όταν ρωτήθηκε για τη φύση των σχέσεων μεταξύ Αλβανίας και Ελλάδας και Αλβανίας και Τουρκίας, ο Μπερίσα απάντησε ότι η Αθήνα είναι στενός εταίρος.

«Οι εταίροι μας, η Ελλάδα, βοήθησαν πολύ την Αλβανία. Έχουν υποστηρίξει την πορεία προς το ΝΑΤΟ και την Ευρώπη και έχουν επενδύσει σοβαρά στη χώρα».

Όσο για την Τουρκία, ακόμα κι αν ο Μπερίσα τη θεωρεί εταίρο, υπάρχουν επιφυλάξεις.

«Η Τουρκία είναι αναμφίβολα φίλος, εταίρος, αλλά με ένα δόγμα νεο-οθωμανισμού που δεν θα δεχτώ», είπε, αναφερόμενος στα 600 περίπου χρόνια οθωμανοτουρκικής κυριαρχίας στην περιοχή.

Η επιρροή της Τουρκίας στην Αλβανία συνέχισε να αυξάνεται με τα χρόνια, με σημαντικές επενδύσεις στην υγειονομική περίθαλψη, την εκπαίδευση, ακόμη και τη στέγαση, μετά τον καταστροφικό σεισμό του 2019 που σκότωσε 51 ανθρώπους και άφησε χιλιάδες άστεγους.

Στις αρχές Δεκεμβρίου, ο Ράμα αποκάλεσε την Τουρκία «αποφασιστική δύναμη» κατά τη διάρκεια συνεδρίου στην Κωνσταντινούπολη.

«Αυτό θέτει την Αλβανία πλήρως υπό τον έλεγχό του. Η «αποφασιστική δύναμη» είναι η ΕΕ, το ΝΑΤΟ και οι Ηνωμένες Πολιτείες σε θέματα ασφάλειας. Δεν έχω ακούσει ποτέ ότι η Τουρκία είναι καθοριστική δύναμη – περιφερειακή δύναμη, δεν έχω καμία αμφιβολία, αλλά ούτε και καθοριστική», είπε.

Μέχρι σήμερα, δεν έχει σημειωθεί πρόοδος στην υπογραφή του συμφώνου, παρόλο που οι πρωθυπουργοί των δύο χωρών συναντήθηκαν στα Τίρανα στις 7 Δεκεμβρίου 2022 στο περιθώριο της συνόδου κορυφής ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων.

Μια συνέντευξη του Euractiv με τον Ράμα, που δημοσιεύτηκε την ημέρα της συνόδου, προκάλεσε σάλο μεταξύ Αθήνας και Τιράνων, αφού ο Αλβανός πρωθυπουργός είπε ότι η ένταξη στην ΕΕ «δεν είναι μια εξέταση στην οποία μπορεί κανείς να εξαπατήσει», όπως έκαναν ορισμένες γειτονικές χώρες.

Όταν του ζητήθηκε να κατονομάσει ονόματα, ο Ράμα απάντησε «Ελλάδα». Την επόμενη μέρα ζήτησε συγγνώμη για το σχόλιο.

«Λυπάμαι για κάτι που άκουσα να λέω περίεργα πράγματα για την Ελλάδα, για το πώς πέτυχε ορισμένα πράγματα. Ίσως θα πάμε πίσω στην εποχή της Τροίας, αλλά δεν είναι κάτι που αφορά το παρόν και σε καμία περίπτωση δεν αφορά την Ελλάδα σήμερα», είπε ο Ράμα στον Μητσοτάκη.

Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση του Ράμα υπέγραψε τη Δευτέρα συμφωνία με την Τουρκία για την αγορά τριών μη επανδρωμένων αεροσκαφών Bayraktar, που χρησιμοποιούνται ευρέως στον πόλεμο στην Ουκρανία.

«Υπογράψαμε εξαγωγικό συμβόλαιο με την Αλβανία, μια χώρα στην οποία περπατήσαμε για αιώνες και με την οποία μοιραζόμαστε ισχυρούς ιστορικούς, πολιτιστικούς και ανθρωπιστικούς δεσμούς», ανέφερε σε δήλωση ο διευθύνων σύμβουλος της τουρκικής εταιρείας drone.

Τα αλβανικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν ότι ο Ράμα ευχαρίστησε τον Ερντογάν για τη βοήθειά του στην υλοποίηση της συμφωνίας.

«Τα τρία drones που θα φτάσουν πρώτα θα είναι οπλισμένα και έτοιμα για κάθε περίσταση, όταν και όπου χρειαστούν, και ελπίζω να μην συμβεί ποτέ, αλλά δεν ζούμε σε πολύ ασφαλείς στιγμές», σημείωσε ο Ράμα, προσθέτοντας ότι σε περίπτωση θα προετοιμαστεί μια εθνική απειλή για την ασφάλεια.

Ο Μητσοτάκης αναμένεται να ταξιδέψει την Πέμπτη στην Αλβανία για να επισκεφθεί την περιοχή της Χειμάρρας, όπου ζει μια ελληνική μειονότητα. Αναμένεται ότι θα συνοδεύεται από τον Ράμα σε ορισμένες από τις συναντήσεις, που είχαν αρχικά προγραμματιστεί για την επόμενη ημέρα της συνόδου κορυφής της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια.

(Alice Taylor, Σπύρος Σιδέρης, Σαράντης Μιχαλόπουλος | EURACTIV.com, Exit.al, EURACTIV.gr)