«Η οικογένεια δεν είναι μια απολιθωμένη δομή. Είναι ένα δυναμικό σύνολο που πρέπει να ανανεωθεί ως έκφραση της ζωντάνιας του με τη συμβολή όλων. Το να είσαι πάντα συνδεδεμένος στο μεγάλο ψηφιακό δίκτυο σημαίνει ότι αποσυνδέεσαι από το μικρό οικογενειακό δίκτυο, το οποίο κινδυνεύει σιγά σιγά να σβήσει».. Είναι μια πολύ δραστική κρίση του Vittorino Andreoli, ενός διεθνούς φήμης ψυχιάτρου, συγγραφέα πολλών επιτυχημένων βιβλίων.

Λίγους μήνες πριν το ξέσπασμα της πανδημίας δημοσίευσε ένα δοκίμιο με τον Σολφερίνο, “Η ψηφιακή οικογένεια. Πώς μας αλλάζει η τεχνολογία», (σελίδα 156, 16,00 €, Μιλάνο, 2021). Σε αυτό το βιβλίο, ο καθηγητής Andreoli κάνει στον εαυτό του διάφορες ερωτήσεις και ερωτήσεις για να αποδείξει ότι τα μέλη της οικογένειας είναι αυτά που τιμωρούνται περισσότερο από την ψηφιακή τεχνολογία των διαφόρων κινητών τηλεφώνων, smatphones και υπολογιστών. Ένας θεσμός που έχει πανάρχαιες καταβολές και που πάντα αλλάζει διαχρονικά ακολουθώντας τα βήματα και τις μεγάλες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτιστικές τάσεις. Είναι ένα θέμα που θίγεται στο πρώτο μέρος (Η οικογένεια στη Δύση) ξεκινώντας από την αρχαία Ελλάδα, με τις μυθολογικές αναφορές στον Δία στον Όλυμπο, όπου η σύζυγος είχε το καθήκον της υπακοής και της σεξουαλικής πίστης. Ακολουθεί η περιγραφή της οικογένειας στην αρχαία Ρώμη, με την απόλυτη εξουσία του Ρωμαίου αρχηγού της οικογένειας πάνω στα μέλη της οικογενειακής ομάδας. Έπειτα για να φτάσουμε στον Χριστιανισμό, ο οποίος εκφράζει έναν προσανατολισμό ελέγχου της σεξουαλικότητας, ακόμα κι αν ήταν ήδη παρούσα στην παγανιστική κοινωνία.

Η οικογένεια παίρνει μια καλά καθορισμένη διαμόρφωση, όχι μόνο μέσω του ρόλου των μελών, των σχέσεων και της αγάπης της, αλλά και στον τόπο όπου ζει το σπίτι, πάνω απ’ όλα. Για τον καθηγητή Andreoli, το σπίτι είναι ένα θεμελιώδες δομικό στοιχείο, το οποίο πρέπει να το κάνει σαφές «Η οικογένεια δεν μπορεί να προωθηθεί χωρίς να σχεδιάσει μια αστικοποίηση που να προσέχει αυτή τη θεμελιώδη πτυχή». Φυσικά το Andreoli προωθεί το ιδανικό σπίτι για οικογένειες, ειδικά στο εσωτερικό του, όπου υπάρχει χώρος για τη συνολική διάσταση και για την ατομική. Γνωρίζουμε όμως πόσο δύσκολη είναι αυτή η λύση σήμερα. Για τον Ανδρεόλι θα χρειαζόταν στο σπίτι «Κάντε αποτελεσματικό σεβασμό για τις ανάγκες της ψυχικής προσωπικότητας».

Ο καθηγητής σταματά επίσης για να περιγράψει λίγο την ιστορία του σπιτιού, συνδέοντάς το με την επιρροή της τεχνολογίας. Δίνει το παράδειγμα των τεχνικών καινοτομιών σε σχέση με το κρύο και τη ζέστη. Για τη διατήρηση των τροφίμων, κατά τις διάφορες εποχές και στη συνέχεια εξίσου σημαντική και ίσως πιο σημαντική για την οικιακή ζωή, ήταν το πλυντήριο, «Μια μηχανή που άλλαξε τελείως μια ιστορία που παραπέμπει στις φιγούρες των πλυντριών […]”. Η είσοδος των οικιακών συσκευών στο σπίτι είχε σχεδόν «απελευθερωτική» λειτουργία, ειδικά για τις γυναίκες. Σίγουρα για τον Andreoli, «Οι τεχνολογίες για το σπίτι έχουν αλλάξει τον ρόλο της γυναίκας, όχι μόνο στο σπίτι, αλλά στην κοινωνία συνολικά».

Είναι μηχανές που έχουν προκαλέσει μια βαθιά αλλαγή στην ίδια την ποιότητα ζωής. Μια άλλη θεμελιώδης μεταμόρφωση με πρωταγωνίστρια πάντα τη γυναίκα είναι η κουζίνα.

Αφού εξηγήσουμε τους όρους της ψηφιακής τεχνολογίας: Διαδίκτυο, Διαδίκτυο, σερφάρισμα, ιστοσελίδες. Ο συγγραφέας μας αναλύει τις επιπτώσεις που έχουν οι ψηφιακοί υπολογιστές και η χρήση του διαδικτύου στη δυναμική και τις σχέσεις της οικογένειας. Ο Αντρεόλι θέλει να διευκρινίσει ότι δεν θέλει να δώσει απόλυτη κρίση για το όργανο, αλλά η ψηφιακή τεχνική συνδέεται με το «πού» και το «πώς» χρησιμοποιείται. Όντας ψυχίατρος, «Η πτυχή στην οποία δίνω ιδιαίτερη προσοχή είναι τα συμπτώματα ή εν πάση περιπτώσει τα αρνητικά σημάδια, αυτά που πρέπει να αντιμετωπίζονται ή να τηρούνται υπό παρακολούθηση για να μην μετατραπούν σε «ασθένεια».. Επομένως η προσοχή του καθηγητή είναι, για παράδειγμα, στην ένταση της χρήσης του κινητού τηλεφώνου στην οικογένεια. Και βρισκόμαστε στο κεφάλαιο του (Ψηφιακή ζημιά στην οικογένεια) Όντας πάντα ενεργός, «Η απενεργοποίηση του smartphone είναι σαν να νιώθεις «αποκομμένος» από τον κόσμο, κλειστός σε ένα είδος πύργου, χωρίς παράθυρα στη ζωή». Η απόδειξη ότι είναι απαραίτητος σύνδεσμος βρίσκεται σε περιπτώσεις που ξεχνά κανείς στο σπίτι. Αμέσως πέφτει κανείς σε αγωνία και σύγχυση.

Με το smartphone πάντα ενεργό στο σπίτι, δημιουργείται απόλυτη σιωπή, δεν υπάρχει διάθεση για επικοινωνία, ανταλλαγή ειδήσεων, για να δώσει χώρο στα αγαπημένα του πρόσωπα. Θα ήταν πιο σωστό να ονομάσουμε αυτές τις σιωπές «αλαλίες». Και εδώ ο Andreoli διευκρινίζει: «Η οικογενειακή σιωπή δεν πρέπει να νοείται μόνο ως έλλειψη ενημέρωσης […] Ακόμα πιο ανησυχητική είναι η σιωπή των συναισθημάτων, ακριβώς επειδή αποτελούν μια ιδιαίτερα σημαντική διάσταση ύπαρξης για την αίσθηση του ανήκειν»..

Είναι μια δραματική εικόνα ενός σπιτιού όπου το καθένα από τα μέλη της οικογένειας είναι απομονωμένο το ένα από το άλλο, σκυμμένο πάνω από το smartphone του, τυλιγμένο στη «σιωπή». Βρίσκονται λίγα βήματα μακριά, ίσως στο διπλανό δωμάτιο, αλλά είναι σαν να είναι μακριά, μάλιστα και σε άλλους κόσμους.

Στο σημείο αυτό ο Andreoli καταπιάνεται με το ζήτημα της «κοινωνίας των επικοινωνιών», κάνοντας διαχωρισμούς μεταξύ της άμεσης και της έμμεσης. Στην ιστορία πάντα υπήρχαν οι διαμεσολαβήσεις, ο ταχυδρόμος, ο τηλέγραφος, μετά το τηλέφωνο. Εδώ ενδιαφέρεται να αναλύσει τη διαμεσολαβημένη επικοινωνία, η οποία δεν είναι το ίδιο με την άμεση επικοινωνία. Για να ακυρωθεί το κενό, γεννήθηκε το βιντεοτηλέφωνο, το οποίο μέσα από τις μετέπειτα τεχνολογικές εξελίξεις έγινε Skype. Τώρα μια μακρινή κόρη, κλειδωμένη σε ένα δωμάτιο, μπορεί να μιλήσει στον πατέρα ή τη μητέρα της. Φυσικά, κατά τη διάρκεια της πανδημίας αυτά τα εργαλεία ήταν θεμελιώδη, χρησιμοποιήθηκαν αρκετά. Χωρίς αυτά τα ψηφιακά μέσα, η περίοδος της «απομόνωσης» θα βάρυνε πολύ περισσότερο τη δύσκολη σχεσιακή και ψυχική ισορροπία.

Ωστόσο, για να κατανοήσουμε την εποχή μας, συμπεριλαμβανομένης της οικογενειακής ζωής, για τον Andreoli είναι απαραίτητο να αναλύσουμε μια λέξη-κλειδί: εικονικότητας. Είναι σαν να μπαίνεις σε έναν λαβύρινθο, που δεν είναι αυτός του Θησέα, αλλά του παρόντος. Και εδώ προσπαθούμε να ορίσουμε την εικονικότητα, αναφερόμαστε σε ψευδαισθήσεις, ψευδαισθήσεις, όνειρα, ουτοπίες, απόδραση από τον κόσμο.

Στο πλαίσιο αυτό, το κοινωνικό δίκτυοανήκετε σε μια ομάδα, απλώς κάντε κλικ στο “Μηχανή” οποιαδήποτε μέρα ή ώρα, ακόμα και τη νύχτα και είστε συνδεδεμένοι με φίλους, δεν χρειάζεται να περιμένετε μέχρι τις πέντε για να βρεθείτε στην πλατεία ή στο μπαρ. Στα social media έχεις την υπόθεση ότι νιώθεις καλά, επειδή βρίσκεσαι ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους, γίνεσαι πρωταγωνιστής. Αν πριν η συνάντηση ήταν μεταξύ φορέων, τώρα με τα social media η συνάντηση περιορίζεται σε φράσεις και εικόνες. Ο Andreoli είναι κατηγορηματικός σε αυτό το θέμα: “ο κοινωνικό δίκτυο είναι μια πραγματική κοινωνική καταστροφή και πρέπει να θεωρούνται εργαλεία που επιτίθενται στις ορθολογικές αρχές και στα θεμέλια των σχέσεων στα οποία βασίζεται ο πολιτισμός μας»..

Ο κοινωνικός ιστός γίνεται το εικονικό υποκατάστατο της συγκεκριμένης πραγματικότητας για τον καθηγητή. Ακόμη, «Τα κοινωνικά δίκτυα σφαγιάζουν τις οικογενειακές σχέσεις […]”. Βασικα, «Τα παιδιά αναζητούν στο εικονικό αυτό που το εικονικό δεν μπορεί να δώσει, χάνοντας έτσι την ευκαιρία να αγαπήσουν και στερώντας τον εαυτό τους τη δυνατότητα να αγαπηθούν».

Αρχίζω να τελειώνω στέλνοντας μερικά μηνύματα για το δοκίμιο που είχα την αξίωση να αναθεωρήσω, είναι ένα βιβλίο που πρέπει να διαβαστεί γιατί εκδηλώνει τα αποτελέσματα του «ψηφιακού» μετασχηματισμού που συντελείται. Είναι ένα δοκίμιο ευρείας βάσης και εξαιρετικά επίκαιρο που υπογραμμίζει τους κινδύνους της παθητικής προσαρμογής στην τεχνολογική αλλαγή και τον κίνδυνο μιας κοινωνίας χωρίς οικογένεια.

ΝΤΟΜΕΝΙΚΟ ΜΠΟΝΒΕΓΝΑ

[email protected]