Πριν από έξι χρόνια, η Ελλάδα βγήκε από τα προγράμματα διάσωσης. Αυτό το βήμα τερμάτισε, τουλάχιστον επίσημα, μια μακρά και επώδυνη οικονομική κρίση, αλλά σήμερα η χώρα αντιμετωπίζει ένα νέο είδος έκτακτης ανάγκης που θα μπορούσε να επηρεάσει την κοινωνική και οικονομική της δομή: τη δημογραφική παρακμή.

Οι προβολές προτείνουν ότι μέχρι το 2070, ο ελληνικός πληθυσμός θα μπορούσε να συρρικνωθεί έως και 25%, πολύ πάνω από τον μέσο όρο της ΕΕ που είναι 4%. Το 2022, η χώρα κατέγραψε λιγότερες από 77.000 γεννήσειςτο χαμηλότερο σχεδόν ενός αιώνα, ενώ οι θάνατοι ήταν σχεδόν διπλάσιοι: 140.000. Τίποτα δεν δείχνει ότι αυτή η τάση θα αλλάξει σύντομα.

«Η δημογραφική κατάρρευση γίνεται κυριολεκτικά μια υπαρξιακή πρόκληση για το μέλλον μας», δήλωσε ο Έλληνας πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης. Η τελευταία απογραφή πληθυσμού, το 2021, έδειξε μείωση 3,1% του συνολικού πληθυσμού σε μόλις δέκα χρόνια: ο πληθυσμός της χώρας ήταν 10,5 εκατομμύρια.

Η οικονομική κρίση έχει τροφοδοτήσει την έξοδο περίπου μισού εκατομμυρίου Ελλήνων, ιδίως μεταξύ των νέων και μορφωμένων τμημάτων του πληθυσμού. Όσοι παραμένουν στη χώρα αντιμετωπίζουν μια δύσκολη ανάκαμψη στην αγορά εργασίας, που χαρακτηρίζεται από υψηλή ανεργία και χαμηλούς μισθούς, που καθιστούν ακόμη πιο δύσκολη τη δημιουργία σταθερών σταδιοδρομιών και οικογενειών.

Στη Χίο, ένα νησί 50.000 κατοίκων στο βόρειο Αιγαίο, το Euronews μίλησε με τη Μαίρη και τον Νίκο, ένα ζευγάρι γύρω στα 30 που έφυγε από την Ελλάδα για τις Ηνωμένες Πολιτείες πριν από δύο χρόνια και μόνο περιστασιακά το επισκέπτεται για διακοπές. Μιλώντας για την απόφασή τους να μεταναστεύσουν, ανέφεραν την οικονομική δυσπραγία ως τον κύριο λόγο αποχώρησης.

“Αν πρέπει να δουλεύεις 10 με 12 ώρες την ημέρα και δεν κερδίζεις όσα θέλεις, πώς μπορείς να αγοράσεις ένα σπίτι; Και πώς μπορείς να κάνεις οικογένεια; Δεν μπορείς”, είπε η Μαίρη. Ο Νίκος απηχούσε τα συναισθήματά της, λέγοντας ότι ενώ αγαπούν την Ελλάδα, δεν σκοπεύουν να επιστρέψουν στην πατρίδα τους, ακόμα κι αν βελτιωθούν οι συνθήκες.

Η Χίος έχει μακρά ιστορία μετανάστευσης. Αρκετές γενιές έφυγαν αναζητώντας ευκαιρίες αλλού. Σήμερα, τα άδεια χωριά με λίγους ηλικιωμένους κατοίκους δεν είναι ασυνήθιστα, ειδικά στο βόρειο τμήμα του νησιού. Ένας δείκτης της κατεύθυνσης που ακολουθεί η χώρα, όπου τα χαμηλά ποσοστά γονιμότητας (1,32 γεννήσεις ανά γυναίκα) και το αυξανόμενο προσδόκιμο ζωής μειώνουν ραγδαία έναν ολοένα και πιο γηρασμένο πληθυσμό.

Ο Έλληνας οικονομολόγος Νίκος Βέττας υπογραμμίζει τις οικονομικές συνέπειες αυτής της δημογραφικής αλλαγής, η οποία ασκεί περαιτέρω πίεση στο συνταξιοδοτικό σύστημα και τις υπηρεσίες υγείας της Ελλάδας: “Το κύριο πρόβλημα είναι ότι θα υπάρξουν λιγότεροι εργαζόμενοι. Και τώρα αυτοί οι άνθρωποι θα πρέπει να υποστηρίξουν έναν μεγάλο πληθυσμό ηλικιωμένοι».

Ωστόσο, ο Βέττας προσθέτει ότι υπάρχουν κάποια μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την άμβλυνση του προβλήματος: “Πρέπει να αυξήσουμε την παραγωγικότητα της χώρας. Πρέπει να εισαγάγουμε τεχνολογία. Πρέπει να ενθαρρύνουμε την εισροή μεταναστών, ειδικά σε θέσεις εργασίας υψηλής παραγωγικότητας”.

Αναγνωρίζοντας τον επείγοντα χαρακτήρα του ζητήματος, το 2023 η ελληνική κυβέρνηση ίδρυσε το πρώτο της υπουργείο αφιερωμένο ειδικά στην αντιμετώπιση της δημογραφικής πρόκλησης. Με επικεφαλής τη Σοφία Ζαχαράκη, το υπουργείο εισήγαγε μια σειρά μέτρων, συμπεριλαμβανομένων των φορολογικών ελαφρύνσεων και της αύξησης των κρατικών επιδομάτων για τα νεογνά, με την ελπίδα να ενθαρρύνει υψηλότερα ποσοστά γεννήσεων.

Αν και αναγνωρίζει ότι αυτές οι προσπάθειες από μόνες τους δεν θα λύσουν το πρόβλημα, η Ζαχαράκη τονίζει ότι αποτελούν ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση για την αντιμετώπιση αυτού που αποκαλεί «τη μεγαλύτερη απειλή που αντιμετωπίζει η Ελλάδα».