Ο ποταμός Vjosa κοντά στο Kanikol, Αλβανία – © Darkdriver84/ Shutterstock
Στις 13 Ιουνίου η αλβανική κυβέρνηση ανέλαβε να δημιουργήσει ένα Εθνικό Πάρκο αφιερωμένο στον Vjosa, τον τελευταίο μεγάλο ευρωπαϊκό ποταμό απαλλαγμένο από αναχώματα και φράγματα. Η απόφαση ακολουθεί σχεδόν δέκα χρόνια διεθνούς κινητοποίησης
Ο τελευταίος ποταμός στην Ευρώπη που εξακολουθεί να είναι άγριος θα φιλοξενήσει το πρώτο εθνικό πάρκο ποταμών της ηπείρου. Αυτή είναι η δέσμευση που υπογράφηκε στις 13 Ιουνίου από την Αλβανή Υπουργό Περιβάλλοντος Mirela Kumbaro και από τον Ryan Gellert, CEO της Patagonia, της μάρκας αθλητικών ειδών που εδώ και χρόνια υποστηρίζει μια κινητοποίηση που έχει γίνει πλέον παγκόσμια. Στο μνημόνιο που υπογράφηκε στην Όπερα των Τιράνων παρουσία του πρωθυπουργού Έντι Ράμα και εκπροσώπων των ΜΚΟ του συνασπισμού Σώστε τη Γαλάζια Γη της ΕυρώπηςΤα κόμματα δίνουν στους εαυτούς τους ένα μήνα για να συγκροτήσουν μια ομάδα εργασίας επιφορτισμένη να αναλάβει όλα τα βήματα για τη μετατροπή του πάρκου σε πραγματικότητα.
Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά πάρκα, σε ένα πάρκο ποταμού δεν είναι ένα τμήμα της επικράτειας που προστατεύεται αλλά ο ίδιος ο ποταμός, στην προκειμένη περίπτωση ο Vjosa σε όλο του το μήκος μέχρι τα σύνορα με την Ελλάδα και τους παραποτάμους της. Λόγω της ταχύτητας με την οποία εξελίσσονται τα υδάτινα ρεύματα και της πολλαπλότητας των λειτουργιών που εκτελούν, είναι δύσκολο να καθοριστούν και να συμμορφωθούν με τυποποιημένα κριτήρια για αυτόν τον τύπο προστατευόμενων περιοχών, τα οποία είναι επομένως πολύ σπάνια. Το Vjosa θα είναι το πρώτο στην Ευρώπη που θα αναδειχθεί σε εθνικό πάρκο.
Υπάρχουν λοιπόν πολλοί στην ήπειρο που παρακολουθούν με ενδιαφέρον τι θα συμβεί. Αν πάει καλά, η ελπίδα είναι να εξαχθεί το μοντέλο στα πολυάριθμα σχεδόν ανέπαφα υδάτινα ρεύματα των Βαλκανίων, όλα απειλούμενα από την υδροηλεκτρική ενέργεια, αλλά και στο ίδιο το ορεινό τμήμα της Vjosa, στην Ελλάδα (όπου ονομάζεται Αώος), που ήδη διασχίζει ένα Εθνικό Πάρκο.
Εκτός από ένα σύστημα διαχείρισης και ελέγχου, το πάρκο θα σχεδιαστεί για να υποδέχεται επισκέπτες, να φιλοξενεί επιστημονικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες και να αποτελεί μια οικονομική ευκαιρία για τους πληθυσμούς που εξακολουθούν να ζουν σε επαφή με τον ποταμό.
Δέκα χρόνια μάχες
Το Vjosa έχει αποκτήσει μεγάλη διεθνή προβολή εδώ και μερικά χρόνια, χάρη και στη θέση που κατέλαβε διασημότητες όπως ο Λεονάρντο ντι Κάπριο και ένα πολύ επιτυχημένο ντοκιμαντέρ – Μπλε Καρδιά – κατασκευάζεται από την Patagonia. Όμως η κινητοποίηση για τη διάσωσή της ξεκίνησε πολύ πιο αθόρυβα, σχεδόν δέκα χρόνια πριν.
«Σαράντα υδροηλεκτρικοί σταθμοί σχεδιάστηκαν κατά μήκος του Vjosa και των παραποτάμων του», λέει η Besjana Guri της ένωσης Eco Albania, μία από τις πρώτες που τάχθηκαν υπέρ του ποταμού. «Το 2017 κερδίσαμε, μαζί με τριάντα οκτώ κατοίκους κοντά στο ποτάμι, μια δίκη που τελικά μπλόκαρε ένα φράγμα στο Poçem, στο επίπεδο τμήμα του ποταμού. Λίγους μήνες αργότερα, ωστόσο, η κυβέρνηση ενέκρινε την επανέναρξη των εργασιών σε ένα άλλο φράγμα, αυτό του Kalivaç, το οποίο είχε ξεκινήσει στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και στη συνέχεια εγκαταλείφθηκε». Ανάμεσα στα σκαμπανεβάσματα, η οριστική διακοπή της δουλειάς θα ερχόταν μόνο το 2021.
Εν τω μεταξύ, περιβαλλοντολόγοι είχαν συγκεντρωθεί στον συνασπισμό Save the Blue Heart of Europe, που ενώνει πολλές βαλκανικές ΜΚΟ, το Austrian River Watch και το γερμανικό ίδρυμα EuroNatur, για την υπεράσπιση όλων των ποταμών της περιοχής. Οι πρωτοβουλίες πολλαπλασιάστηκαν, από νομικές πρωτοβουλίες μέχρι διαδηλώσεις στην πλατεία, περνώντας μέσα από πολυσύχναστες συναυλίες και θεαματικές βόλτες με καγιάκ. Μέρος της επιστημονικής κοινότητας συμμετείχε επίσης άμεσα. Το 2020 κάποιοι Αλβανοί ερευνητές ξεκίνησαν μια αναφορά την οποία θα υπογράφουν περισσότεροι από 700 επιστήμονες από όλο τον κόσμο.
Σε μια δημοσκόπηση που διενεργήθηκε στα τέλη του 2020, το 94% των Αλβανών δήλωσε ότι ήταν υπέρ της προστασίας της Vjosa. Το θέμα μπήκε στην προεκλογική εκστρατεία του 2021, στην οποία ο Έντι Ράμα -μετέπειτα νικητής- είχε υποσχεθεί την ίδρυση του εθνικού πάρκου.
Μια εικόνα της εκστρατείας για την ίδρυση του Εθνικού Πάρκου του ποταμού Vjosa
Από τότε όμως δεν είχε γίνει τίποτα. Από την άλλη, διέρρευσαν όχι πολύ καθησυχαστικά νέα, όπως αυτή της έναρξης εκστρατείας εξερεύνησης της Shell για την αναζήτηση υδρογονανθράκων στην περιοχή.
Τελικά, στις 26 Ιανουαρίου του τρέχοντος έτους, η κυβέρνηση ανακοίνωσε τη δημιουργία φυσικού πάρκου και όχι εθνικού όπως αναμενόταν. «Ένα φυσικό πάρκο είναι πολύ χαμηλή κατηγορία προστασίας», εξηγεί η Besjana Guri, «στην οποία οι υδροηλεκτρικοί σταθμοί δεν απαγορεύονται ρητά. Και η πρόταση δεν περιελάμβανε τους παραπόταμους». μια αναφορά που μέχρι σήμερα έχει ξεπεράσει τις 50 χιλιάδες υπογραφές, ενώ εμβληματικά μέρη από όλο τον κόσμο – από το Grand Canyon του Κολοράντο έως την Όπερα του Σίδνεϊ, περνώντας φυσικά από την κύριες αλβανικές και ευρωπαϊκές πόλεις – έγινε το φόντο τεράστιων γραφών “Vjosa National Park Now”.
Τελικά μετά από πολύωρη διαπραγμάτευση έφτασε το μνημόνιο. Σε αυτό το σημείο, εκτός από ανατροπές, δεν υπάρχουν μεγάλα εμπόδια, χάρη και στην επίσημη πλέον υποστήριξη της Παταγονίας. Η καλιφορνέζικη επωνυμία, η οποία επενδύει μέρος των εσόδων της σε περιβαλλοντικούς σκοπούς και βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των εκστρατειών για τα Βαλκάνια ποτάμια εδώ και χρόνια, δεσμεύεται να διαθέσει «τις δεξιότητες και τις ικανότητές της για την ίδρυση του Εθνικού Πάρκου».
Μοναδικό στην Ευρώπη
Το Vjosa γεννήθηκε στα βουνά της Πίνδου, στην Ελλάδα, και χύνεται στην Αδριατική κοντά στη Βαλόνα. Τα γαλαζοπράσινα νερά του, στο μονοπάτι τους από τα στενά φαράγγια του βουνού που απλώνονται στους μαιάνδρους που μπλέκονται σε απέραντο χαλίκι, αντιπροσωπεύουν ένα μοναδικό hotspot βιοποικιλότητας στην περιοχή.
Μόνο το μεσαίο τμήμα παρέχει τουλάχιστον 8 τύπους οικοτόπων υψίστης σημασίας για διατήρηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο, ενώ ο ποταμός συνολικά φιλοξενεί τουλάχιστον δεκαπέντε παγκοσμίως απειλούμενα είδη και εβδομήντα πέντε που περιλαμβάνονται στον Κόκκινο Κατάλογο των απειλούμενων ειδών στην Αλβανία. .
Στην πραγματικότητα, ένα φράγμα σε αυτό το ποτάμι υπάρχει στην ελληνική έκταση κοντά στην πηγή. Αλλά μόλις ξεπεραστεί αυτό το πρώτο εμπόδιο, ο Vjosa ρέει ελεύθερος για να πλημμυρίσει τεράστιες προσχωσιγενείς πεδιάδες, να εναποθέσει ιζήματα και να αλλάξει περιοδικά την πορεία του, όπως και οι πολυάριθμοι παραπόταμοί του.
Οι πλημμύρες παρέχουν στα χωριά της Vjosa γόνιμο έδαφος, ενώ η αφθονία και η ποικιλία των ψαριών είναι ζωτικής σημασίας για την ευημερία των ντόπιων ψαράδων, ειδικά στο κάτω μέρος. Σύμφωνα με τους υποστηρικτές, το πάρκο θα αποτελούσε μια ευκαιρία για τις κοινότητες που ζουν κατά μήκος του ποταμού. Πριν από την πανδημία, ο τουρισμός στην περιοχή αυξανόταν κατά 15% ετησίως και οι δραστηριότητες που σχετίζονται με το νερό, από το καγιάκ έως το ράφτινγκ, έχουν υπερδιπλασιαστεί μέσα σε λίγα μόλις χρόνια. Εάν γίνει προσεκτική διαχείριση, το πάρκο θα μπορούσε να προσφέρει ευκαιρίες σε όλο το μονοπάτι του ποταμού, χωρίς να καταστρέψει τη γη.
“Υπάρχει ακόμη πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει για να μπορέσουμε να εγγυηθούμε το μέλλον της Vjosa”, καταλήγει ο Guri, “αλλά το μνημόνιο που επιτεύχθηκε είναι ορόσημο για την Αλβανία και για τους υπερασπιστές του ποταμού σε όλο τον κόσμο”.
Έχετε σκεφτεί μια συνδρομή στο OBC Transeuropa; Θα υποστηρίξετε την εργασία μας και θα λαμβάνετε άρθρα προεπισκόπησης και περισσότερο περιεχόμενο. Εγγραφείτε στο OBCT!
“Τυπικός λάτρης των ζόμπι. Υπέρμαχος του αλκοόλ. Ανίατος εθισμένος στην τηλεόραση. Ακραίος λάτρης του διαδικτύου. Βραβευμένος αναλυτής.”
