Η έρευνα σε ένα αρχαίο ελληνικό ποίημα χρονολογεί την εμφατική ποίηση, τον πρόγονο της σύγχρονης ποίησης και τραγουδιού, 300 χρόνια νωρίτερα από ό,τι πιστεύαμε.

Η συντομότερη εκδοχή του τετράστιχου ανώνυμου ποιήματος «Λένε ότι θέλουν. ας πουν? Δεν με νοιάζει». Σε κάποιες άλλες εκδοχές, το ποίημα συνεχίζει με το ακόλουθο απόσπασμα: «Συνέχισε, αγάπησέ με. θα σου κάνει καλό».

Το εν λόγω πειραματικό ποίημα ήταν δημοφιλές στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και έχει επιβιώσει μέχρι σήμερα, καθώς το προφορικά κοινοποιημένο ποίημα βρέθηκε σε έως και είκοσι πολύτιμους λίθους, ακόμη και σε γκράφιτι στην Καρθαγένη της Ισπανίας.

Συγκρίνοντας όλα τα γνωστά παραδείγματα του ποιήματος, ο καθηγητής Tim Whitmarsh της Σχολής Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ παρατήρησε ότι χρησιμοποίησε διαφορετική μορφή μέτρου στο ποίημα από ό,τι στα αρχαία ελληνικά ποιήματα. Το ποίημα έχει κάποια ομοιότητα με τις μακριές και μικρές συλλαβές που χαρακτηρίζουν τις παραδοσιακές γραμμές, αλλά περιέχει επίσης τονισμένες και άτονες συλλαβές.

(Αρχαία ελληνική ποίηση βρέθηκε κατά λάθος σε ένα βάζο στη Βουλγαρία)

Δεν ήταν γνωστό μέχρι τώρα ότι τέτοια «εμφατικά ποιήματα» γράφτηκαν πριν από τον 5ο αιώνα, όταν εμφανίστηκαν σε βυζαντινούς χριστιανικούς ύμνους.

«Δεν χρειαζόταν να είσαι ποιητής για να δημιουργήσεις αυτό το είδος μελωδίας. Η γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε ήταν απλή, μια δημοφιλής μορφή λογοτεχνίας. Άρα έχουμε να κάνουμε με ένα είδος προφορικής ποπ κουλτούρας που είναι μέρος της κλασικής κουλτούρας», λέει ο καθηγητής Whitmarsh.

Η νέα μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο The Cambridge Classical Journal, υποδηλώνει ότι αυτό το ποίημα μπορεί να είναι ο «ελλείπτης κρίκος» μεταξύ της αρχαίας μεσογειακής προφορικής ποίησης και τραγουδιών και των πιο σύγχρονων μορφών που γνωρίζουμε σήμερα.

Οι στίχοι του ποιήματος, που είναι μοναδικός στον κλασικό κόσμο. Αποτελείται από 4 συλλαβές, η πρώτη ισχυρή και η τρίτη πιο αδύναμη τονισμένη. Αυτό δείχνει ότι είναι συμβατό με τον ρυθμό των σύγχρονων ποπ και ροκ τραγουδιών όπως το τραγούδι του Chuck Berry «Johnny B. Goode».

«Γνωρίζουμε εδώ και πολύ καιρό ότι υπήρχε «λαϊκή ποίηση» στην αρχαία Ελλάδα, ωστόσο η περισσότερη ποίηση που έχει διασωθεί μοιάζει με την παραδοσιακή ποιητική. Αλλά αυτό το ποίημα δείχνει μια διαφορετική και εξελισσόμενη προφορική κουλτούρα. Ευτυχώς έχουν σκαλίσει την ποίηση σε πολύτιμους λίθους και η ύπαρξη αυτού του προφορικού πολιτισμού έχει αποδειχθεί».

Ερωτηθείς γιατί η ανακάλυψη δεν είχε γίνει νωρίτερα, ο Whitmarsh είπε: «Αυτά τα τεχνουργήματα μελετήθηκαν ανεξάρτητα. Μια ομάδα επιστημόνων μελετά πολύτιμους λίθους, μια άλλη ομάδα τις επιγραφές πάνω τους. Δεν έχουν υποβληθεί στο παρελθόν σε σοβαρό λογοτεχνικό έλεγχο. Οι άνθρωποι που κοιτάζουν αυτά τα κομμάτια γενικά δεν αναζητούν αλλαγή στην κλίμακα».

Ο Whitmarsh ελπίζει ότι η ανακάλυψη θα ευχαριστήσει τους μεσαιωνικούς ερευνητές: «Μερικοί μεσαιωνικοί ειδικοί εικάζουν ότι η βυζαντινή ποίηση ήταν σε μεγάλο βαθμό ένα οργανικό αποτέλεσμα αλλαγών που έλαβαν χώρα στην κλασική αρχαιότητα. Αυτή η ανακάλυψη επιβεβαιώνει αυτή την πρόβλεψη».

Το ποίημα (μπορεί να υπάρχουν μικρές διαφοροποιήσεις μεταξύ των εκδόσεων) μοιάζει με αυτό γραπτώς:

Λέγουσιν: Söylüyorlar
ἃλουσιν: İstediklerini
λεγέτωσαν: Bırak söylesinler
οὐ μέλι μοι: Umurumda değil
σὺ φίλι με: Devam et, sev beni
συνφέρι σοι: Sana iyi gelecek

Οι πολύτιμοι λίθοι πάνω στους οποίους γράφτηκε το ποίημα ήταν συνήθως από αχάτη. Πολύτιμοι λίθοι όπως ο αχάτης με φλέβες, ο κόκκινος αχάτης ή ο καστανόξανθος αχάτης ήταν σχετικά φθηνοί καθώς και άφθονα ορυκτά στην περιοχή της Μεσογείου.

αρχαιολόγοι? βρήκαν το πιο όμορφο και καλύτερα διατηρημένο παράδειγμα του εν λόγω ποιήματος στο λαιμό μιας νεαρής γυναίκας ξαπλωμένης σε μια σαρκοφάγο στη σημερινή Ουγγαρία. Το έργο εκτίθεται επί του παρόντος στο Μουσείο Aquincum στη Βουδαπέστη.

Ο Whitmarsh πιστεύει ότι αυτά τα ενεπίγραφα αξεσουάρ αγοράστηκαν κυρίως από Ρωμαίους της μεσαίας τάξης. Σύμφωνα με τον Whitmarsh, η διανομή πολύτιμων λίθων από την Ισπανία στη Μεσοποταμία ρίχνει νέο φως σε μια κουλτούρα «μαζικού ατομικισμού» που έχει γίνει μέρος της σημερινής ύστερης καπιταλιστικής καταναλωτικής κουλτούρας.

Μελέτη, “λένε ότι θέλουν? ας πουν? δε με νοιάζειΕπισημαίνει ότι η φράση «μπορεί να προσαρμοστεί ώστε να ταιριάζει σχεδόν σε κάθε αντιπολιτισμικό πλαίσιο. Το πρώτο μισό του ποιήματος μπορεί να θεωρηθεί ως μια φιλοσοφική αξίωση για ανεξαρτησία, ένα είδος ανάδειξης μιας ατομικής άποψης που έρχεται σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση. Ωστόσο, οι περισσότερες εκδόσεις του κειμένου περιέχουν δύο επιπλέον γραμμές που υποδεικνύουν ότι αυτό που λένε οι «άλλοι» είναι πιο προσανατολισμένο προς μια πιο δραματική σχέση μεταξύ των θεμάτων «εσύ» και «εγώ». Αν και το κείμενο δεν αποκαλύπτει την ιστορία πίσω από τα γεγονότα, οι τελευταίες γραμμές δείχνουν την ύπαρξη ενός ισχυρού ερωτικού υπόβαθρου.

Φυσικά, το τελευταίο μέρος είναι «δείξε μου συμπόνια. Μπορεί επίσης να ερμηνευτεί ως “θα είναι καλό για εσάς”. Αλλά σύμφωνα με τον Whitmarsh “λένεΗ ενότητα αποτελεί ένδειξη ότι πρέπει να διαβαστεί ως έκφραση της αποδοκιμασίας της κοινωνίας για μια αντισυμβατική σχέση.

Η άποψη που διατυπώνεται στη μελέτη είναι ότι το εν λόγω ποίημα ενθαρρύνει τους ανθρώπους να εκφράσουν έναν τολμηρό ατομικισμό και να μην ακούν άχρηστα κουτσομπολιά. Γιατί, αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι η συγγένεια που μοιράζονται τα θέματα «εσύ» και «εγώ», που είναι ένα φυσικό συναίσθημα που θα αρέσει σε όλους.

Ωστόσο, τέτοιες αναφορές στον αντικομφορμιστικό ατομικισμό υπήρχαν πριν από το εν λόγω ποίημα, καθώς η «απελπισμένη» ρητορική χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά στην υψηλή λογοτεχνία και τη φιλοσοφία, πράγμα που σημαίνει ότι εκείνοι που αγόρασαν τα κοσμήματα στα οποία ήταν εγγεγραμμένο το ποίημα ήταν στην πραγματικότητα ό,τι οι κλασικοί (μορφωμένοι) λογοτεχνικοί είπε. δείχνει ότι νοιάζεσαι. Επίσης, τέτοιοι πολύτιμοι λίθοι παράγονταν μαζικά από εργαστήρια και εξάγονταν παντού.

«Νομίζω ότι η ποίηση κάνει τους ανθρώπους να νιώθουν διαφορετικοί. Αυτός ο τύπος ηθοποιών τους έκανε να φαίνονται σαν να ήταν μεταξύ των μελετητών που «καταλάβαιναν» τη σεξουαλική ρητορική». λέει ο Γουίτμαρς.

«Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία επέφερε μια ριζική αλλαγή συνδέοντας τον κλασικό κόσμο με κάθε τρόπο. Αυτό το ποίημα δείχνει μια ποπ κουλτούρα από κάτω προς τα πάνω που διαπερνά ολόκληρη την αυτοκρατορία, όχι μια τάξη που επιβάλλεται από την αυτοκρατορική ελίτ. Έτσι διαδόθηκε ο Χριστιανισμός. Όταν οι Χριστιανοί άρχισαν να γράφουν τους ύμνους τους, ήξεραν ότι τα ποιήματα σε αυτή την εμφατική μορφή θα απήλαυαν τους απλούς ανθρώπους».

Αφού συνάντησε το εν λόγω ποίημα σε μια συλλογή επιγραφών, ο Whitmarsh έγραψε στο Twitter ότι αυτό που βρήκε ήταν σαν ποίηση, αλλά όχι εντελώς ποίηση. Μια συνάδελφος από το Κέμπριτζ, η Άννα Λευτεράτου, της οποίας η μητρική γλώσσα είναι η ελληνική, είπε ότι της θύμιζε ποίημα του Ύστερου Μεσαίωνα.

Ο Whitmarsh είπε, «Αυτό με ενθάρρυνε να ασχοληθώ με το θέμα. Καθώς η έρευνά μου συνεχιζόταν, η σύνδεση όσων βρήκα με τη βυζαντινή ποίηση γινόταν πιο ξεκάθαρη. Ήταν ένα ολοκληρωμένο έργο πανδημίας. Κανονικά θα έτρεχα με ένα εκατομμύριο ιδέες στο κεφάλι μου, αλλά αυτή ήταν η πρώτη φορά που έκανα κάτι διαφορετικό. Είχα κολλήσει με λίγα βιβλία στο σπίτι, διάβαζα τα βιβλία ξανά και ξανά μέχρι που συνειδητοποίησα ότι αυτό που βρήκα ήταν πραγματικά κάτι ξεχωριστό».

Δυστυχώς, δεν υπάρχει ολοκληρωμένος κατάλογος ενεπίγραφων πολύτιμων λίθων. Ως εκ τούτου, ο Whitmarsh πιστεύει ότι μπορεί να υπάρχουν περισσότερα παραδείγματα του ποιήματος σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές ή ακόμα να περιμένουν να ανασκαφούν.

Πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. 9 Eylül 2021.

Αρθρο: Whitmarsh, T. (2021). Λιγότερη φροντίδα, περισσότερο άγχος: Ένα ρυθμικό ποίημα από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. The Cambridge Classical Journal, 1-29.