ΕΝΑ κρυφό ραδιόφωνο που από το φθινόπωρο του 1945 εκπέμπει προς την Ίστρια που προσαρτάται ή προσαρτάται στη Γιουγκοσλαβία είχε έδρα τη Βενετία, στο Ca’ Tiepolo Passi, στο San Tomà. Η κεραία βρισκόταν στο Lido, πρώτα στην εκκλησία του San Nicolò και στη συνέχεια σε μια περιοχή που αφορούσε το Πολεμικό Ναυτικό. Το εκδοτικό γραφείο βρισκόταν στο San Tomà, όπου το Σαράντα οκτώ αδέρφια Γκαμπίνι: Pier Antonio, διευθυντής, και Alvise, διοικητικός διευθυντής. Αργότερα, το συντακτικό προσωπικό είχε μεταφερθεί στο calle degli Avvocati, στο Sant’Angelo, το στούντιο εκπομπής βρισκόταν στον τελευταίο όροφο του κτιρίου στον αριθμό 3914. Η είσοδος στα στούντιο ήταν κρυμμένη από μια ντουλάπα με αφαιρούμενο φόντο, το Η κεραία της ταράτσας που ήταν συνδεδεμένη με τον πομπό Lido ήταν κρυμμένη σε μια ταράτσα.
Ο τηλεοπτικός σταθμός κλήθηκε Radio Venezia Giulia, η όλη επιχείρηση ήταν μυστική, τόσο που ο Ίστριος συγγραφέας Quarantotti Gambini (το πιο γνωστό του μυθιστόρημα είναι «The cruiser’s wave») δεν μίλησε ποτέ γι’ αυτό και η αλήθεια αναδείχθηκε μόλις τα τελευταία χρόνια, χάρη στο βιβλίο του Roberto Spazzali με τίτλο «Radio Venezia Giulia», που εκδόθηκε. από το πόδι Gorizia. Η έρευνα ξεκίνησε από τα αποστολικά χαρτιά του πρακτορείου, σημειώσεις, επιστολές, προσχέδια που είχαν κρατήσει τα δύο αδέρφια και εμβαθύνθηκε σκαλίζοντας στα αρχεία.

ΣΤΑ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΑ
Την όλη επιχείρηση κατά πάσα πιθανότητα τη διαχειρίζονταν οι μυστικές υπηρεσίες, ακόμα κι αν κανείς δεν έχει αναλάβει επίσημα την πατρότητα. Εμπνευστής ήταν ο Giulio Andreotti, πολύ προσεκτικός στο ζήτημα της Αδριατικής. Ο ραδιοτηλεοπτικός σταθμός είχε δύο σκοπούς: να κρατήσει ενήμερο τον ιταλόφωνο πληθυσμό της Ίστριας ή ό,τι είχε απομείνει από αυτόν και να συλλέξει πληροφορίες από πρώτο χέρι μέσα από την αμφισβητούμενη περιοχή. Αυτό δείχνει ότι οι Ιταλοί δεν παρέμειναν καθόλου να σουβλίζονται σαν τσίχλες από τους Γιουγκοσλάβους κομμουνιστές, όπως επιτάσσει η τόσο διαδεδομένη ρητορική της γκρίνιας τα τελευταία χρόνια, αλλά προσπάθησαν να αναλάβουν ενεργές πρωτοβουλίες, αν και στα πολύ περιορισμένα περιθώρια που αφήνει το γεγονός ότι είναι μια ηττημένη χώρα. Μεταξύ άλλων σε αυτόν τον τομέα, υπάρχουν ακόμη πολλά προς διερεύνηση, μόνο σπάνιες ειδήσεις κάνουν λόγο για πράκτορες και πληροφοριοδότες που άφησαν πίσω οι ιταλικές ένοπλες δυνάμεις που αποσύρθηκαν από τις επαρχίες Πούλα και Φιούμε με αποστολή να στείλουν αναφορές στις διοικήσεις, αλλά φαίνεται ότι Υπήρξε επίσης κάποια δολιοφθορά (σε σιδηροδρομικές γραμμές, για παράδειγμα) και ο ιστορικός Φιομάν Τζιάκομο Σκότι έγραψε επίσης για μια εξωπραγματική απόπειρα δολοφονίας του Στρατάρχη Τίτο, η οποία δεν είναι ξεκάθαρο αν ήταν αληθινή ή φανταστική, σε καμία περίπτωση σίγουρα δεν τέθηκε ποτέ σε πράξη πρακτικής.

ΣΤΟΥΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟΥΣ ΔΙΑΔΡΟΜΟΥΣ
Η ιδέα του ραδιοφώνου φαίνεται να γεννήθηκε στη διπλωματική σφαίρα, πιθανώς και ως απάντηση στο Radio Trieste libera-Radio svobodni Trst, που χρηματοδοτείται και υποστηρίζεται από το γιουγκοσλαβικό κομμουνιστικό καθεστώς. Το καλοκαίρι του 1945, το ιταλικό υπουργείο Εξωτερικών είχε στείλει στην Τεργέστη (η οποία μέχρι το 1954 υπαγόταν στη στρατιωτική κυβέρνηση των Συμμάχων) μια διπλωματική αποστολή με επικεφαλής τον κόμη των Παδουανών Justo Giusti dal Giardino. Το 1936 στάλθηκε στο Πεκίνο ως γραμματέας πρεσβείας, δύο χρόνια αργότερα στάλθηκε στο Σαν Σεμπαστιάνο της Ισπανίας, όπου παρέμεινε μέχρι το 1942, έτος κατά το οποίο διορίστηκε γραμματέας της ιταλικής διπλωματικής αντιπροσωπείας στην κατεχόμενη Ελλάδα. Δεν εμμένει στην ΕΚΕ και εντάσσεται στους κομματικούς σχηματισμούς της Δικαιοσύνης και της Ελευθερίας. Τις υπηρεσίες πληροφοριών φρόντιζε ο Massimo Casilli της Αραγονίας, πρώην αποικιακός αξιωματούχος και αξιωματικός του στρατού που ήταν επικεφαλής της Venezia Giulia για αρκετό καιρό από όπου είχε στείλει πολυάριθμες αναφορές σχετικά με τις σχέσεις, συχνά κακές, μεταξύ των διαφόρων κομματικών σχηματισμών . Ήταν μια αποστολή απόλυτης εχεμύθειας, τόσο που κανείς δεν είχε ενημερωθεί και οι άνδρες του Κασίλι είχαν αποκλειστεί στα σύνορα από την ανυποψίαστη ιταλική αστυνομία. Στην Τεργέστη, και όπου ήταν δυνατόν στην Ίστρια, δραστηριοποιήθηκε και η υπηρεσία του Υπουργείου Εσωτερικών, με αποστολή τη συλλογή πληροφοριών (αντικατασκοπεία), ενώ οι ξένοι αξιωματούχοι έπρεπε να συλλέγουν πληροφορίες χρήσιμες για τη σύνταξη των πολιτικών φακέλων χρήσιμων για την Ιταλοί εκπρόσωποι που συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις διεθνείς. Ο τηλεοπτικός σταθμός έπρεπε να παραμείνει κρυμμένος όχι μόνο από πιθανούς γιουγκοσλάβους πράκτορες, αλλά και από τους Αγγλοαμερικανούς που κυβερνούσαν την Τεργέστη και το θεώρησαν, όχι εντελώς λανθασμένα, ως παρέμβαση της ιταλικής κυβέρνησης στις υποθέσεις της Τεργέστης.

Η ΕΚΚΛΗΣΗ
«Σήμερα 3 Νοεμβρίου, ημέρα του San Giusto και επέτειο της λύτρωσης της Τεργέστης, μια ελεύθερη φωνή μιλά επιτέλους στους Ιταλούς της Venezia Giulia. Να ξέρεις να αντιστέκεσαι. Η Ιταλία σας, η Ιταλία του Garibaldi και του Matteotti, θα επιστρέψει, είναι η φωνή 45 εκατομμυρίων Ιταλών που δεν μας ξέχασαν και δεν θα μας ξεχάσουν»: με ​​αυτά τα λόγια άρχισαν οι εκπομπές στις 3 Νοεμβρίου 1945. Η Ιταλία δεν θα επιστρέψει, αλλά εκατό δημοσιογράφοι που προορίζονται να γίνουν διάσημοι στην ιταλική σκηνή εναλλάσσονται στο μυστικό γραφείο σύνταξης, όπως ο Vittorio Orefice, ο δημοσιογράφος που σχολίαζε πολιτικά στο Rai Tg1, ο Franco Di Bella, ο μελλοντικός σκηνοθέτης της «Corriere della sera» συγκλονισμένος από το σκάνδαλο της στοάς P2, ο Antonio Spinosa, ειδικός ανταποκριτής της “Corriere della sera” και της “Giornale”, σε σκηνοθεσία Indro Montanelli. Ανάμεσα στους συντάκτες ήταν και δύο μελλοντικοί Χριστιανοδημοκράτες δήμαρχοι της Τεργέστης: ο Gianni Bartoli και ο Marcello Spaccini.

Ο ΕΞΟΠΛΙΣΜΟΣ
Το Lido της Βενετίας ήταν ένα ιδανικό μέρος για μετάδοση, επειδή τα ραδιοκύματα δεν βρήκαν κανένα φυσικό εμπόδιο για να φτάσουν πέρα ​​από την Αδριατική. Η εμβέλεια των εκπομπών ήταν ούτως ή άλλως τετρακόσια χιλιόμετρα και ακούγονταν όχι μόνο στην Τεργέστη, την Ίστρια, τη Φιούμε και τη Δαλματία, αλλά και μέχρι τη Λομβαρδία και την Εμίλια Ρομάνια.

Με τη συνθήκη ειρήνης του 1947 η Ίστρια πηγαίνει στη Γιουγκοσλαβία, το ραδιόφωνο γίνεται μέρος του πρακτορείου Astra, ενός πρακτορείου Τύπου που εδρεύει στην Τεργέστη, προέλευση των Χριστιανοδημοκρατών και κοίταξε στραβά το πρακτορείο Ansa που δεν του άρεσε ο διαγωνισμός. Από εκείνη τη στιγμή, ο σκοπός του τηλεοπτικού σταθμού άλλαξε: δεν προσπαθεί πλέον να κρατήσει την Ίστρια για την Ιταλία, αλλά κατευθύνει την ψηφοφορία στις εκλογές της 18ης Απριλίου 1948, στην Τεργέστη δεν έγινε ψηφοφορία, αλλά στα γειτονικά εδάφη ναι, και πολλά Ίστρια πρόσφυγες ψήφισαν στην Ιταλία (οι σύλλογοι των εξόριστων ήταν ιστορικά δεξαμενή ψήφων για τους Χριστιανοδημοκράτες, όσο υπήρχε). Μετά τις εκλογές, το ραδιόφωνο μειώθηκε (κόστιζε πάρα πολύ και δεν υπολογίζονταν τα έξοδα) και αναπροσανατολίστηκε για να ευνοήσει την επιστροφή της Τεργέστης στην Ιταλία. Το Radio Venezia Giulia σταμάτησε να εκπέμπει την 1η Ιουλίου 1949. Από εκείνη τη στιγμή έγινε μέρος του Rai, το πρόγραμμα “L’ora della Venezia Giulia”, που μεταδόθηκε από το 1952 έως σήμερα από τα κεντρικά γραφεία της Rai στην Τεργέστη, είναι κατά κάποιο τρόπο κληρονόμος. Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο
στο Il Gazzettino