Ο πολύ ισχυρός σεισμός που έπληξε την Τουρκία και τη Συρία στις 6 Φεβρουαρίου 2023 έχει αφυπνίσει για άλλη μια φορά έντονο ενδιαφέρον για τους σεισμούς, σε όλη την Ευρώπη και στην περιοχή της Μεσογείου. Πολλοί άνθρωποι, εντυπωσιασμένοι από τις εικόνες που προέρχονται από τις δύο πληγείσες χώρες, θέλουν να μάθουν ποιες περιοχές της Ευρώπης είναι πιο σεισμικές.

Δυστυχώς, η επιστήμη ακόμα δεν μπορεί να προβλέψει ακριβώς πού και πότε θα συμβεί ένας σεισμός. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε (και αυτό δεν είναι πολύ), είναι να προετοιμαστούμε για το μέλλον κάνοντας τα κτίρια και τις κατασκευές ασφαλή, καθιστώντας τα αντισεισμικά σε περιοχές όπου η σεισμικότητα είναι μεγαλύτερη.

Για δεκαετίες γνωρίζουμε ακριβώς σε ποιες περιοχές του κόσμου (και της Ευρώπης) εμφανίζονται πιο συχνά επικίνδυνους σεισμούς. Ακριβώς σε αυτές τις περιοχές, για να προετοιμαστούμε για σεισμικά γεγονότα που θα έρθουν αργά ή γρήγορα, πρέπει να εξασφαλίσουμε τις υποδομές και τα κτίρια.

Ξέρουμε εδώ και δεκαετίες ποιες είναι οι πιο σεισμικές περιοχές, όπου η πιθανότητα να συμβεί ισχυρός σεισμός είναι μεγαλύτερη, αλλά δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την ακριβή στιγμή που θα συμβεί ένα σεισμικό γεγονός. Αυτό που μπορούμε να κάνουμε σε αυτούς τους τομείς είναι να προετοιμαστούμε για το χειρότερο, να κάνουμε τα κτίρια και τις υποδομές ασφαλή, να τα κάνουμε αντισεισμικά.

Πριν πάτε να δείτε ποιες είναι οι περιοχές με τον μεγαλύτερο σεισμικό κίνδυνο στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο, ας δούμε τη διαφορά μεταξύ κινδύνου και κινδύνου.

Διαφορά μεταξύ σεισμικού κινδύνου και σεισμικού κινδύνου

Στη γεωλογία, οι λέξεις «κίνδυνος» και «κίνδυνος» χρησιμοποιούνται συχνά. Ο κίνδυνος (κίνδυνος στα αγγλικά) μας δίνει μια ένδειξη για το πόσο πιθανό είναι ότι λαμβάνει χώρα στο μέλλον και σε ένα ορισμένο μέρος ένα καταστροφικό γεωλογικό γεγονός (ηφαιστειακή έκρηξη, σεισμός, κατολίσθηση ή πλημμύρα).

Σε αυτό το άρθρο, για παράδειγμα, θα δούμε τις περιοχές της Ευρώπης όπου οι ισχυροί σεισμοί συμβαίνουν συχνότερα και, επομένως, η πιθανότητα καταστροφικών σεισμικών γεγονότων είναι μεγαλύτερη.

Ο κίνδυνος (στα αγγλικά κίνδυνος) λαμβάνει υπόψη, εκτός από τον κίνδυνο, και τα στοιχεία που κατασκεύασε ο άνθρωπος σε μια συγκεκριμένη περιοχή, όπως κτίρια, σχολεία, νοσοκομεία, υποδομές (γέφυρες, δρόμοι), την ευαλωτότητά τους (είτε είναι περισσότερο ή λιγότερο πιθανό να καταστραφούν) και τον αριθμό των ατόμων που εκτέθηκαν.

Στη μέση μιας ερήμου με υψηλό σεισμικό κίνδυνο, ο σεισμικός κίνδυνος είναι μηδενικός

Για να κατανοήσουμε καλύτερα αυτή τη διαφορά, ας πάρουμε ένα παράδειγμα. Στη μέση μιας ακατοίκητης ερήμου μπορεί να υπάρχει υψηλός σεισμικός κίνδυνος, επομένως μεγάλη πιθανότητα να συμβούν ισχυροί σεισμοί σε ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, αλλά ταυτόχρονα θα έχουμε σεισμικό κίνδυνο ίσο με μηδέν, γιατί δεν υπάρχουν κτίρια που υπόκεινται σε κατάρρευση και δεν υπάρχουν άνθρωποι που εκτίθενται στον κίνδυνο να πέσουν κάτω από τα ερείπια.

Δεν μπορούμε να μειώσουμε τον σεισμικό κίνδυνο ενός τόπου, αλλά μπορούμε να μειώσουμε τον κίνδυνοκάνοντας ασφαλέστερες τις κατασκευές που κατασκευάζουμε. Θα μειώσουμε έτσι τις επιπτώσεις των μελλοντικών σεισμών που δυστυχώς θα συμβεί αργά ή γρήγορα.

Ο κίνδυνος λοιπόν παραμένει πάντα ο ίδιος, ενώ ο κίνδυνος μπορεί να μειωθεί χάρη στην ανθρώπινη παρέμβαση: στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, ένα από τα μέρη όπου ο σεισμικός κίνδυνος είναι μεγαλύτερος σε ολόκληρο τον πλανήτη, χρόνια και χρόνια προετοιμασίας και προστασίας των υποδομών κατέστησαν δυνατή τη μείωση του κινδύνου.

Οn Στην Ιαπωνία σήμερα οι άνθρωποι είναι λιγότερο ευάλωτοι παρά τον πολύ υψηλό κίνδυνο, γιατί προστατεύονται από αντισεισμικά κτίρια και υποδομές.

Οι πιο σεισμικά επικίνδυνες περιοχές στην Ευρώπη και τη Μεσόγειο

Σε αυτό το άρθρο θα πάμε να δούμε τις περιοχές όπου ο σεισμικός κίνδυνος είναι μεγαλύτερος στην ευρωπαϊκή ήπειρο (Στα Αγγλικά, Κίνδυνος σεισμούή σεισμικός κίνδυνος). Οι χάρτες σεισμικής επικινδυνότητας δείχνουν ποιο είναι το αναμενόμενο επίπεδο δόνησης του εδάφους σε μια συγκεκριμένη περιοχή λόγω σεισμού που σημειώθηκε εκεί, ή ακόμα και σε μεγαλύτερες αποστάσεις.

Αρκετοί χάρτες κινδύνου έχουν συνταχθεί τα τελευταία δέκα χρόνια. Ένας χάρτης κινδύνου δημοσιεύτηκε το 2013 στο πλαίσιο του έργου SHAREΕνώ σήμερα το μοντέλο αναφοράς είναι αυτό του 2020“Ευρωπαϊκό μοντέλο σεισμικού κινδύνου 2020 (ESHM20)», το οποίο αντικαθιστά το «Ευρωμεσογειακό Μοντέλο Σεισμικού Κινδύνου» του 2013 με την ενημέρωση και τη βελτίωσή του.

Αυτό το νέο μοντέλο λαμβάνει υπόψη χιλιάδες σεισμικά γεγονότα που έχουν συμβεί κατά τη διάρκεια χιλιάδων ετών της ιστορίας της ηπείρου, χαρτογραφώντας σεισμικά επικίνδυνα ρήγματα, αλλά και λαμβάνοντας υπόψη τα γεγονότα του παρελθόντος, στοιχεία των οποίων έχουν φτάσει σε εμάς χάρη σε αρχαία βιβλία. Αυτά τα μοντέλα είναι αποτέλεσμα δεκαετιών εργασίας χιλιάδων ερευνητών.

Οι πιο σεισμικές περιοχές της Ευρώπης

Όπως μπορείτε να δείτε στην παραπάνω εικόνα, Η Τουρκία, η Ελλάδα, η Αλβανία, η Ιταλία και η Ρουμανία είναι οι χώρες όπου υπάρχει μεγαλύτερος σεισμικός κίνδυνος, υποδεικνύεται με κόκκινο χρώμα στον χάρτη κινδύνου. Σε αυτές τις χώρες υπάρχει μεγαλύτερη πιθανότητα να συμβούν γεγονότα με υψηλή επίγεια επιτάχυνση στο μέλλον (τις επόμενες δεκαετίες).

Οι ισχυροί σεισμοί που συμβαίνουν στην Ευρώπη προκαλούνται κυρίως από τάσεις που οφείλονται στη σύγκρουση τεκτονικών πλακών.

Ακόμη και ολόκληρη η περιοχή των Βαλκανίων υπόκειται σε ισχυρό σεισμικό κίνδυνο. Αν και βρίσκονται σε χαμηλότερο επίπεδο, Ο σεισμικός κίνδυνος είναι επίσης σημαντικός σε ορισμένες περιοχές της Αυστρίας, του Βελγίου, της Γαλλίας, της Ισπανίας, της Πορτογαλίας, της Γερμανίας, της Νορβηγίας, της Ισλανδίας, της Ελβετίας.

Πρέπει να το θυμάστε αυτό ακόμη και σε περιοχές όπου ο σεισμικός κίνδυνος είναι μέτριος ή χαμηλός (οι τόνοι του πορτοκαλιού όλο και πιο ανοιχτοί στον παραπάνω χάρτη)μπορεί να συμβούν επικίνδυνοι σεισμοί. Η επικινδυνότητα μας μιλά για μια μελλοντική πιθανότητα, αλλά δεν αποκλείει να συμβούν γεγονότα. Επομένως, οι περιοχές με μεσαίο ή χαμηλό κίνδυνο θα πρέπει επίσης να προετοιμαστούν.

Ο χάρτης σεισμικών κινδύνων στην Ευρώπη είναι ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός προς μια μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση του πληθυσμού σχετικά με τους γεωλογικούς κινδύνους που υπάρχουν στην περιοχή όπου ζούμε.

Περιοχές της Ευρώπης με υψηλό σεισμικό κίνδυνο

Μέχρι στιγμής έχουμε δει τους χάρτες σεισμικής επικινδυνότητας. Όπως είπαμε υπάρχει διαφορά μεταξύ κινδύνου και κινδύνου. Στην περίπτωση του σεισμικού κινδύνου δεν λαμβάνεται υπόψη μόνο η πιθανότητα ισχυρών σεισμών να συμβούν σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, αλλά και η πυκνότητα του πληθυσμού από τα μέρη που επηρεάζονται (πόσα άτομα εκτίθενται;), την τρωτότητα των κτιρίωνκαι τα λοιπά.

Οι χάρτες σεισμικού κινδύνου μας δίνουν πληροφορίες για τις επιπτώσεις που μπορεί να έχουν οι σεισμοί στο μέλλον σε ανθρωπογενή στοιχεία και σε ανθρώπους.

Το 2020 δημιουργήθηκε ο πρώτος ευρωπαϊκός χάρτης σεισμικού κινδύνου, που αναδεικνύει σοβαρά κρίσιμα ζητήματα. Αν και οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν πολύ ακριβή σεισμικά πρότυπα για την κατασκευή νέων κτιρίων (στην Ιταλία από τη δεκαετία του 1970), υπάρχουν ακόμη πάρα πολλά παλιά, ευάλωτα και μη ενισχυμένα κτίρια.

Η Ιταλία, η Ελλάδα, η Τουρκία, η Αλβανία και η Ρουμανία είναι οι χώρες όπου υπάρχουν περισσότερες περιοχές που υπόκεινται σε υψηλό σεισμικό κίνδυνο. Αυτό είναι αποτέλεσμα του μεγαλύτερου σεισμικού κινδύνου αυτών των περιοχών και της μεγαλύτερης έκθεσης των κατοικημένων κέντρων. Ο σεισμικός κίνδυνος είναι πολύ υψηλός σε αστικές περιοχές της Τουρκίας, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Σμύρνη (Σμύρνη), στις ιταλικές πόλεις Νάπολη και Κατάνια, στο Βουκουρέστι στη Ρουμανία και στην Αθήνα στην Ελλάδα.

Αρκετές περιοχές της νότιας Ισπανίας, η Πορτογαλία, μικρές περιοχές της Γαλλίας και της Γερμανίας, το Βέλγιο υπόκεινται επίσης σε υψηλό σεισμικό κίνδυνο.

Σεισμικός κίνδυνος και κίνδυνος στην Ιταλία

Τον 20ο αιώνα, τα περισσότερα από τα θύματα που προκάλεσαν οι σεισμοί στην Ευρώπη ήταν συγκεντρωμένα στην Ιταλία. Καλαβρία 1905, χιλιάδες θύματα, Μεσίνα 1908, πάνω από εκατό χιλιάδες νεκροί, Avezzano 1915, πάνω από τριάντα χιλιάδες, Irpinia 1980, σχεδόν τρεις χιλιάδες, Friuli 1976, σχεδόν χίλιοι.

Αυτοί είναι μερικοί από τους πιο καταστροφικούς σεισμούς που έπληξαν την Ευρώπη τον 20ο αιώνα, όλοι βρίσκονται στην Ιταλία, μια χώρα που επλήγη επίσης από πολυάριθμα σεισμικά γεγονότα αυτόν τον αιώνα, ειδικά κατά μήκος της κεντρικής αλυσίδας των Απεννίνων.

Τουρκία, Ρουμανία, Αλβανία, Ελλάδα… αλλά και Ισπανία και Πορτογαλία

Τον περασμένο αιώνα έχουν καταστρέψει και καταστροφικοί σεισμοί Τουρκία, μαζί με την Ιταλία, τη χώρα που έχει μετρήσει τα περισσότερα θύματα, και έχουν επίσης προκαλέσει πολλούς θανάτους στη Ρουμανία, την Αλβανία, το Μαυροβούνιο, την Ελλάδα.

Ωστόσο, αν κοιτάξετε πιο πίσω στο παρελθόν, στους προηγούμενους αιώνες, βρίσκουμε καταστροφικά σεισμικά γεγονότα επίσης στη νότια Ισπανία και στην Πορτογαλία (σεισμός της Λισαβόνας του 1755). Η συχνότητα αυτών των συμβάντων είναι μικρότερη, αλλά η πρόληψη είναι επίσης απαραίτητη σε αυτούς τους τομείς.

Σεισμικός κίνδυνος στη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή

Μέχρι στιγμής έχουμε επικεντρωθεί στην ηπειρωτική Ευρώπη, αλλά η σεισμικότητα είναι σημαντική και στην άλλη πλευρά της Μεσογείου. Οι περιοχές του Μαρόκου και της βόρειας Αλγερίας, αλλά και βόρεια της Τυνησίας, της Αιγύπτου και της Λιβύης, καθώς και της Μέσης Ανατολής υπόκεινται σε σεισμικότητα.

Συμπερασματικά: ποια είναι η αιτία των σεισμών στην Ευρώπη;

Από γεωλογική άποψη, η αιτία των σεισμών στην Ευρώπη εντοπίζεται στις περισσότερες περιπτώσεις στην πίεση που συσσωρεύεται στον γήινο φλοιό λόγω της κίνησης των τεκτονικών πλακών. Η Νότια Ευρώπη και ολόκληρη η περιοχή της Μεσογείου βρίσκονται κατά μήκος μιας μεγάλης ζώνης σύγκρουσης μεταξύ της ευρασιατικής και της αφρικανικής πλάκας.

Σε ορισμένες περιοχές, όπως η Τουρκία, υπάρχει και σύγκρουση μεταξύ των πλακών της Ανατολίας και της αραβικής πλάκας. Για να περιπλέκουμε τα πράγματα φέρνουμε επίσης μια σειρά από μικροπλάκεςπου κάνουν την κατάσταση πιο περίπλοκη.

Η Ιταλία, για παράδειγμα, βρίσκεται σε μια πολύ ιδιαίτερη τεκτονική ζώνη, λόγω της παρουσίας της μικροπλάκας Adria. Τα αποτελέσματα αυτής της συγκεκριμένης τεκτονικής κατάστασης μπορούν να φανούν στις Άλπεις (όπου σημειώθηκαν ισχυροί σεισμοί μεταξύ Ιταλίας, Αυστρίας και Ελβετίας πριν από αιώνες) και πιο συχνά στα Απέννιναόπου οι σεισμοί είναι πολύ συχνοί.

Άλλες μικροπλάκες περιπλέκουν την κατάσταση στην Ευρώπη, από τα Βαλκάνια μέχρι τη Ρουμανία, μέχρι την Ιβηρική Χερσόνησο, και γι’ αυτό συμβαίνουν σεισμοί ακόμη και σε περιοχές μακριά από την πιο γνωστή ζώνη σύγκρουσης, αυτή μεταξύ της ευρασιατικής και της αφρικανικής πλάκας.