18.12.2021 – 07.01 – Από τις επίσημες αρχές στο 1782, ο ανατολικής ελληνικής κοινότητας Τεργέστης είναι νέος: είναι μόλις 239 ετών. Στην επέτειο της ελληνικής ανεξαρτησίας (1821-2021), της οποίας η Τεργέστη ήταν ο εισηγητής και η διπλωματική πρωτεύουσα όπου υπογράφηκαν συνθήκες και ανακωχές, πρέπει επίσης να θυμόμαστε ότι η κοινότητα μετέδωσε στην πόλη έναν εγγενή πνευματικό και επιστημονικό πλούτο, ιδιαίτερα έντονο στηνιατρικός τομέας. Μεταξύ του δέκατου όγδοου και του δέκατου ένατου αιώνα, πριν η κοινότητα εξαφανιστεί στην απέραντη θάλασσα μιας αναπτυσσόμενης πόλης (μια μοίρα παρόμοια με πολλές άλλες, όπως οι Βρετανοί και οι Αρμένιοι), η ελληνική μειονότητα έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην Ιουλιανή ιατρική ιστορία.
Το πρώτο όνομα που προκύπτει από τα χρονικά συνδέεται με μια οικογένεια γνωστή στην Τεργέστη, αυτή του Βορδώνη: είναι Ο Τζιοβάνι, γιος του Leonardo Vordoni της Κέρκυρας, ανακλήθηκε στην Τεργέστη το 1778 από την ίδια την Κοινότητα. Θεωρείται ο πρώτος Έλληνας γιατρός που εξουσιοδοτήθηκε επίσημα να χειρουργήσει στην πόλη. Διευθυντής του Πολιτικού Νοσοκομείου της Τεργέστης από το 1809 έως το 1813, κατά τη διάρκεια της Ναπολεόντειας κατοχής, ο Giovanni Vordoni έγινε κυβερνήτης της κοινότητας μέχρι το 1830 και το 1810 ίδρυσε, με τον Domenico Rossetti και 77 άλλους συνεργάτες, το Υπουργικό Συμβούλιο της Μινέρβα. Στον πολιτιστικό τομέα ήταν ένας παθιασμένος βοτανολόγος που του άρεσε να περιπλανιέται στα καρστικά εδάφη μελετώντας την Ιουλιανή χλωρίδα. δημιούργησε ένα βοτανοφόρο υψηλού επιπέδου για τη Minerva, συμπεριλαμβανομένου ενός νέου είδους, του Fumaria acualis. Στον ιατρικό τομέα, τριάντα χρόνια εμπειρίας κορυφώθηκε σε ένα έργο που ονομάζεται “μέθοδος παρατήρησης στην ιατρική«Όπου εκφράστηκε η εξαιρετική σύνεση στη διάγνωση και τη θεραπεία που καθοδηγούσε τη δράση του ως γιατρός.

Από την άλλη πλευρά, μια εξαίσια μορφή του δέκατου ένατου αιώνα είναι αυτή του Alessandro Manussi de Ohabitza, ο οποίος αποφοίτησε από την Ιατρική στη Βιέννη το 1857, και στη συνέχεια εργάστηκε στο αυτοκρατορικό βασιλικό νοσοκομείο της αυστριακής πρωτεύουσας. Το 1862 επέλεξε να μετακομίσει στη γενέτειρά του Τεργέστη, δουλεύοντας ως γιατρός των φτωχών της ανατολικής ελληνικής κοινότητας Τεργέστης. Ενώ μια από τις πολλές επιδημίες χολέρας της Τεργέστης μαινόταν, ο Μανούσι μετακόμισε στο Πολιτικό Νοσοκομείο, όπου το 1873 ηγήθηκε του πρώτου ιατρικού τμήματος για περισσότερα από 36 χρόνια, μέχρι το 1909. Το όνομα του Μανούσι συνδέεται με τοεπιδημία ευλογιάς του 1892-94 που ήξερε πώς να διαχειριστεί με προσοχή? ενώ μεταξύ 1890-91 ήταν από τους πρώτους που δοκίμασαν το λεγόμενο “φυματοχολίνη” του Κοχ. Αφορούσε την έγχυση θερμοπαρασκευασμένων και αποστειρωμένων βακίλων φυματίωσης που υποτίθεται ότι βοηθούσαν στην πορεία της λοίμωξης. Δεν υπήρξε ιδιαίτερη πρόοδος, γιατί στην πραγματικότητα η φυματίνη, όπως ανακαλύφθηκε αργότερα, ήταν χρήσιμη μόνο για τη διάγνωση της φυματίωσης, όχι για τη θεραπεία της.
Εργασιομανής Ακούραστα, ο Μανούσι συνέχισε να εργάζεται μέχρι το τέλος ή, για να παραθέσω μια από τις βιογραφίες του, «ο τρόπος ζωής που είχε ζήσει από τα πρώτα χρόνια της αντρικής του ηλικίας συνεχίστηκε μέχρι τα βαθιά γεράματα». Με το θάνατό του διέθεσε μεγάλο μέρος της κληρονομιάς στονΝοσοκομείο Παίδων Τεργέστης.

Το ιατρικό ιστορικό του Πιέτρο Ξυδιάς αντίθετα συνυφασμένος με το δράμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου: αφού έχασε τον αλυτρωτιστή ανιψιό του στο Farra d’isonzo, ο οποίος πέθανε λιποτάκτης στις τάξεις της Ιταλίας εναντίον της Αυστρίας, φυλακίστηκε επειδή αθώωσε έναν νεαρό Αυστριακό στρατιώτη, στον οποίο είχε διαγνώσει , κατά τη γνώμη των συναδέλφων, ένας όγκος. Ωστόσο, ο Ξυδιάς ήταν ένας ταλαντούχος γιατρός, ο οποίος μετά την αποφοίτησή του στο Γκρατς είχε εργαστεί στο Δημοτικό Νοσοκομείο της Τεργέστης με τον Γκουλιέλμο Πέρκο, πριν προχωρήσει στο ελεύθερο επάγγελμα του διαγνωστικού, υπηρετώντας την ελληνοανατολική κοινότητα. Ανάμεσα στις πολλές κακοτυχίες, παράλληλα με τον θάνατο του ανιψιού του, ο γυναίκα γίνομαι τρελός λίγο μετά το γάμο.

Οι Έλληνες γιατροί που είχε ζήσει στην εποχή της Αυστρίας έτρεφαν συχνά φιλοϊταλικά αισθήματα, σύμφωνα με τις καλές σχέσεις του Βασιλείου της Ιταλίας με την ελληνική δύναμη. αλλά μετά την απογοήτευση του περάσματος της Τεργέστης στην Ιταλία, δεν προκαλεί έκπληξη να ξαναβρούμε τη φιγούρα του ένας πεπεισμένος κεντροευρωπαίος από τους τελευταίους Έλληνες γιατρούς της Τεργέστης. Είναι η περίπτωση του Costantino von Economo, του οποίου οι ελληνορουμάνοι γονείς μετακόμισαν στην Τεργέστη όταν ήταν μόλις ενός έτους. Αφού παρακολούθησε επιτυχώς το γερμανόφωνο Αυτοκρατορικό Λύκειο, ο Κωνσταντίνος επέλεξε να σπουδάσει ιατρική στη Βιέννη, όπου έγινε πρώτος βοηθός νευρολογίας και ψυχιατρικής (1906), στη συνέχεια αναπληρωτής καθηγητής (1913) και τέλος καθηγητής (1921).

Ενώ οι εφιάλτες της τεχνολογίας συγκλόνιζαν την Ευρώπη του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου, ο αυστριακός πληθυσμός κοιμόταν έναν άρρωστο ύπνο. Είναι μια επιδημία του ληθαργική εγκεφαλίτιδα, όπου ο ασθενής υπέφερε από μια συνεχή επιθυμία να κοιμηθεί που τελικά οδήγησε στο θάνατό του. Στάλθηκε ως ιατρός πίσω στη Βιέννη, ο Κωνσταντίνος χρειάστηκε να αντιμετωπίσει αυτή την περίεργη ασθένεια του ύπνου που έγινε γνωστή για το εύρος των σπουδών του.νόσος von EconomoΜετά από μελέτη εκατοντάδων ασθενών με πανομοιότυπα σύμβολα, σε μια Βιέννη που μαστίζεται από την παράλληλη επιδημία των Ισπανών και βάρβαρη από την παγκόσμια σύγκρουση, ο φον Οικονόμο ανέπτυξε έντονο ενδιαφέρον για τον ανθρώπινο εγκέφαλο. Το 1918 υπέθεσε την ύπαρξη ενός ενεργού ύπνου κέντρο ρύθμισης το οποίο εντόπισε, στην άκρη ενός νυστέρι στην αίθουσα της νεκροψίας, με χειρουργική ακρίβεια, ορίζοντας το “κέντρο εγρήγορσης“.
Το πεδίο σπουδών των Οικονομικών είχε από καιρό γίνει το ανατομο-φυσιολογικό και το νευροψυχιατρικό, μέσα από τις διδασκαλίες των Γερμανών διαφωτιστών των αρχών του εικοστού αιώνα, δηλαδή των Exner, Obersteiner και Krapelin. Η μετάβαση από τη θεωρία στην πράξη τον οδήγησε στη δημιουργία τουΆτλας της Citoarchitettonica, ένα πραγματικό”χάρτης του εγκεφάλου«Το οποίο εξακολουθεί να απολαμβάνει συνεχείς ανατυπώσεις. Στην πραγματικότητα ήταν μια μελέτη που ξεκίνησε πολύ μακριά. από τις πρώτες αναγνώσεις του Lombroso, μέχρι τις νεανικές του μελέτες για την υπόφυση των πτηνών και τα κύτταρα των γαγγλίων της σπονδυλικής στήλης.

Ο Κωνσταντίνος ήταν στην πραγματικότητα περισσότερο από γιατρός ένας ερευνητής εγκεφάλου: ένας τομέας στον οποίο ήξερε πώς να συνδυάζει καλά τη γερμανική προπόνησή του με μία ιδιότροπη μουσική φαντασία ορίζεται από πολλούς σύγχρονους ως Αδριατική, αν όχι Τεργέστη. Στην πραγματικότητα, ο Costantino ήταν μια πολύγλωσση ιδιοφυΐα που δεν περιφρονούσε τη λογοτεχνία δίπλα στις θετικιστικές σπουδές, παράλληλα με την ιατρική μελέτη τη βοήθεια των κοινωνικών επιστημών. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, αφού αρνήθηκε πολλές θέσεις καθηγητών κύρους, συμπεριλαμβανομένης αυτής της Νευροψυχιατρικής Κλινικής στη Βιέννη, ο φον Οικονόμο διηύθυνε τηνΙνστιτούτο “για τη μελέτη του εγκεφάλου«Που είχε δημιουργήσει προσωπικά.

Πηγές: «Ελληνικές σελίδες Ιουλιανής Ιατρικής Ιστορίας» στο Il Lanternino: διμηνιαίο για την ιστορία της ιατρικής και της κοινωνικής ιατρικής, τεύχος 1, 1982

Σχετικά άρθρα: Η ιστορία του Lustig Piacezzi, ενός γιατρού από την Τεργέστη που μελέτησε τοξικά αέρια

[z.s.]