Sedat Bozkurt*

Ο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ ερχόταν πάντα στο μυαλό ως πολιτική «ιδιοφυΐα» στην Τουρκία. Η προέλευση αυτού του τίτλου ήταν να πάει 6 φορές και να έρθει 7 φορές, δηλαδή να καθίσει στην έδρα της εξουσίας 7 φορές. Αυτό είναι αναμφίβολα αλήθεια. Είναι ο πρωθυπουργός που έχει ασχοληθεί με μνημόνιο και πραξικόπημα. Είναι ένας πολιτικός που αποδίδει δικαιοσύνη στην κεντροδεξιά πολιτική, που αναγεννήθηκε από τις στάχτες σε μέρη που ονομάζονται Bitti. Έπινε το καλύτερο ουίσκι και δεν έχανε τις προσευχές της Παρασκευής. Ανέβηκε στην Προεδρία στον αγώνα του για ζωή, τον οποίο ξεκίνησε ως βοσκός. Και ποτέ δεν αμέλησε να το χαρακτηρίσει αρετή της Δημοκρατίας. Από τη στιγμή που ασχολείσαι με την πολιτική, δεν μπορείς να απαλλαγείς εύκολα από αυτήν. Το είδαμε και στον Ντεμιρέλ. Ο Ντεμιρέλ υπήρξε ως «γνώστης» στην πολιτική κατά την πολιτικά απαγορευμένη περίοδο του. Ήταν ένας πολιτικός του οποίου το σπίτι μετατράπηκε σε «μαυσωλείο της κεντροδεξιάς» λόγω μαζικών επισκέψεων μετά τη λήξη της προεδρικής του θητείας. Παρ’ όλα αυτά, η εξουσία δεν ήταν ζωτικής σημασίας για εκείνον. Αγαπούσε την αντιπολίτευση όσο και την κυβέρνηση και την απολάμβανε πολύ, παριστάνοντας ότι δίνει διάλεξη από την έδρα της πολιτικής επιστήμης.
Οι αναγνώστες της εφημερίδας Wall θα θυμούνται. Έγραψα δύο ξεχωριστά άρθρα, έναν οδηγό για την κατανόηση της πολιτικής του Ερντογάν και πιο πρόσφατα την εκλογή του Ερντογάν υπό κανονικές συνθήκες. Ο Ερντογάν είναι ένας πολιτικός ανώμαλων συνθηκών. Καμία από τις εκλογές που κέρδισε δεν έγινε υπό κανονικές συνθήκες. Το άρθρο έχει τις λεπτομέρειες.
Ο Ερντογάν είναι ένας πολιτικός ηγέτης με προσανατολισμό στις εκλογές. Ο αλγόριθμός του στοχεύει πάντα στη νίκη στις εκλογές. Έχουμε δει τέτοια παραδείγματα στις εκλογές και τα δημοψηφίσματα τα τελευταία 20 χρόνια. Οι εκλογές της 7ης Ιουνίου 1η Νοεμβρίου 2015 μας δείχνουν επίσης τι μπορεί να χωρέσει αυτός ο αλγόριθμος αν χρειαστεί. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κάθε κίνηση που κάνει, κάθε βήμα που κάνει πολιτικά είναι προετοιμασία για την επόμενη κίνηση ή βήμα. Το θέμα είναι ότι καμία από αυτές τις κινήσεις δεν ήταν εκ των προτέρων γνωστή, ούτε καν είχε προβλεφθεί, από κανέναν, συμπεριλαμβανομένων των στελεχών του AKP. Αυτός είναι ο λόγος που τα στελέχη του AKP διατηρούν πάντα την ελπίδα ότι «ό,τι και να κάνει ο αρχηγός, θα κερδίσει ξανά τις εκλογές», όσο δυσμενείς και αν είναι οι συνθήκες.
Ειδικά μετά τη μετάβαση στο Προεδρικό Σύστημα, ο Ερντογάν άρχισε να κάνει ξεκάθαρα την πολιτική του με το κράτος. Είναι ένα κράτος που γίνεται πολιτικά εργαλειακό υπερβαίνοντας το κομματικό κράτος. Για το λόγο αυτό, έχει νόημα να συζητήσουμε αν υπάρχει ανάγκη για το AKP που έχει 2 αντιπροέδρους ή όχι. Οι κυβερνήτες και οι περιφερειάρχες που διορίζονται με την εξουσία ενός ανθρώπου θεωρούν νόμιμη την είσοδο στον χώρο της πολιτικής, αφού βρίσκονται εκεί με απόλυτη πολιτική προτίμηση και ο «προϊστάμενός τους» είναι και αρχηγός του κυβερνώντος κόμματος. Ο κυβερνήτης, ο οποίος ανακοίνωσε τον αριθμό των συμμετοχών του CHP στο Ράλι Μερσίν σε 21.500, είναι το τελευταίο και συγκεκριμένο παράδειγμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, οι θέσεις του προέδρου της επαρχίας ή της περιφέρειας του AKP και του κυβερνήτη και του περιφερειάρχη στη διοικητική ιεραρχία αποτελούν επίσης θέμα συζήτησης. Όχι μόνο από πλευράς διαχείρισης, αλλά και σε περίπτωση ανάγκης, οι κρατικοί θεσμοί, η Κεντρική Τράπεζα, οι δημόσιες τράπεζες μπορούν να αποτελέσουν εργαλεία για να κάνουν πολιτική. Ενώ δεν υπολογίζεται το κόστος αυτών για το κράτος, λαμβάνεται υπόψη η πολιτική απόδοση. Ομοίως, αντικείμενο μιας εσωτερικής πολιτικής συζήτησης ή πόλωσης μπορεί ξαφνικά να γίνει το TAF, ο στρατός, το Εξωτερικό ή το ίδιο το δικαστικό σώμα ή μια απόφαση. Και είναι αμέσως ξεκάθαρο ότι στόχος τους είναι πάντα μια προσπάθεια ή μια πρόθεση να κάνουν μια κίνηση για την εσωτερική πολιτική. Είναι πάντα στην ημερήσια διάταξη η μη εφαρμογή διεθνών συμβάσεων, η μη αναγνώριση διεθνών δικαστικών αποφάσεων, ακόμη και η λήψη μέτρων εναντίον τους, ακόμη κι αν δεν είναι νόμιμες, ακόμα κι αν κάνουν θύμα τους δικούς τους πολίτες. Από εδώ, μπορεί να δημιουργήσει μια ηρωική ιστορία και να κάνει το κοινό του να την αποδεχτεί. Το βλέπουμε για πρώτη φορά στον Ερντογάν. Στην παλιά Τουρκία, η χρήση δημόσιων οχημάτων, συμπεριλαμβανομένου του πρωθυπουργού, κατά τη διάρκεια των εκλογών θα δημιουργούσε σοβαρό πρόβλημα και τα ιδιωτικά οχήματα χρησιμοποιήθηκαν για να αποφευχθεί η σκληρή κριτική της αντιπολίτευσης και η αντίδραση του εκλογικού σώματος. Γνωρίζω πόσο αθώο ακούγεται, αυτή η παραβίαση είναι στη σημερινή εικόνα.
Πρωτιές στα μέσα ενημέρωσης ζήσαμε και κατά την περίοδο Ερντογάν. Μη ικανοποιημένοι με τους υποστηρικτές, η πλειοψηφία των μέσων ενημέρωσης ήταν ιδιοκτησία. Δεν πρέπει να αγνοηθεί ότι οι όμιλοι ΜΜΕ που αγοράστηκαν με δάνεια από δημόσιες τράπεζες ανήκουν επίσης στην κυβέρνηση, δηλαδή στον Ερντογάν. Στην παλιά Τουρκία, τα ΜΜΕ χωρίστηκαν στα δύο μεταξύ των κεντροδεξιών κομμάτων που εκπροσωπούσαν την πρωτεύουσα. Ενώ κάποιοι από αυτούς ήταν υπέρ, άλλοι παρέμειναν στην αντιπολίτευση. Και υπό οποιεσδήποτε συνθήκες, οι δημοσιογράφοι θα έκαναν ερωτήσεις, οι πρωθυπουργοί και οι υπουργοί έρχονταν ενώπιον των δημοσιογράφων και απαντούσαν στις ερωτήσεις τους, ανεξάρτητα από το ποια πλευρά βρίσκονταν. Οι σημερινές συνεντεύξεις τύπου έχουν γίνει κάτι περισσότερο από συνέδρια, χώροι όπου οι ρεπόρτερ ομάδων ΜΜΕ υπό τον έλεγχο της κυβέρνησης εκφράζουν τις ερωτήσεις που τους δίνονται γραπτώς. Οπότε και το ερώτημα που θα έρθει από εκεί και ενδεχομένως θα είναι θετικό εγκυμονεί κινδύνους. Αυτό είναι πολύ δραματικό.
Με τη δύναμη των μέσων ενημέρωσης και του κρατικού μηχανισμού στα χέρια του, ο Ερντογάν δημιούργησε σταδιακά μια μάζα ψηφοφόρων για τον εαυτό του. Τα μοντέλα «δείξε το κινητό σου» ή «θυμάσαι ουρές γκαζιού», που όλοι μας βρίσκουμε περίεργα σήμερα στους δρόμους, αλλά που βλέπουν τον εαυτό τους απόλυτο δίκιο με τις απαντήσεις τους με αυτοπεποίθηση, είναι προϊόντα αυτής της διαδικασίας και ο αριθμός τους είναι τόσο εκπληκτικός όσο και η διάθεσή τους. Μπροστά σε αυτό το πλήθος, ο Ερντογάν είναι ο Ταρκάν, που υπό όλες τις συνθήκες τρέχει από νίκη σε νίκη μόνος του απέναντι στο Βυζάντιο, του οποίου κάθε κίνηση στους υπαίθριους κινηματογράφους καταξιώνεται. Στέλνει ένα mail στο Ισραήλ, αυτό το πλήθος χειροκροτεί, λέει, «Είμαστε φίλοι με το Ισραήλ, θα δημιουργήσουμε μια καλύτερη σχέση» και αυτό το πλήθος ξαναδέχεται χειροκροτήματα. Κατηγορεί τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, επικρίνει αυστηρά τη διοίκηση της Αιγύπτου και η Σαουδική Αραβία επικροτείται, μετά από λίγο κάνει θετικές δηλώσεις για αυτές τις 3 χώρες και χειροκροτείται ξανά. Η Γερμανία, οι ΗΠΑ και η Γαλλία είναι οι αμετάβλητες χώρες αυτής της ρουτίνας, μαζί με την Ελλάδα. Κανείς δεν ξέρει και ρωτάει «γιατί θυμώσαμε, γιατί ξαναγίναμε φίλοι;». Το περίεργο είναι ότι αυτές οι παλίρροιες συμβαίνουν τόσο συχνά που ακόμη και η αντιπολίτευση βρίσκει άσκοπο να το αμφισβητήσει μετά από λίγο, και το κοινό αντιμετωπίζει όλα αυτά ως συνηθισμένα λόγω της διάβρωσης.
Ο Ερντογάν δεν χρειάζεται τα επιστημονικά αποτελέσματα εκτενών επιτόπιων μελετών για να γνωρίζει το κοινό με το οποίο θα κάνει πολιτική. Εφόσον είστε το μοναδικό παράδειγμα αυτού του κοινού, μπορείτε πολύ ξεκάθαρα να προβλέψετε την αντίδραση, την αποδοχή ή την αντίρρηση που θα δώσουν. Αυτό είναι σημαντικό.
Είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι όλες οι πρόσφατες κινήσεις του Ερντογάν έχουν στόχο να αποτρέψουν τη μαζική αποσύνθεση των ψηφοφόρων του. Για παράδειγμα, η απόφαση για το νόμισμα. Εδώ, η συναλλαγματική ισοτιμία αυξήθηκε ελεγχόμενα και μειώθηκε ελεγχόμενα. Ενώ επιτεύχθηκε ένας στόχος κάνοντας μια μυστική υποτίμηση με μια κίνηση, φάνηκε επίσης το κομμάτι της αντίληψης ότι μόνο ο Ερντογάν μπορεί να διορθώσει την επιδεινωμένη οικονομία. Να σημειώσουμε επίσης ότι δεν θα μπορέσουμε να δούμε την ταινία μεγάλου μήκους αυτής. Εδώ, το πλήθος ανέβηκε ξανά στη σκηνή και πανηγύρισε και χόρεψε για το δολάριο, το οποίο ανέβηκε από τις 8 λίρες στις 18 λίρες και στη συνέχεια έπεσε στις 12 λίρες. Ωστόσο, παρεμπιπτόντως ήταν 50 τοις εκατό φτωχότεροι. Αλλά δεν ήταν αυτό το θέμα.
Δεν έχει περάσει πολύς καιρός, ας θυμηθούμε τις 17/25 Δεκεμβρίου 2013. Παρακολουθήσαμε τον αγώνα δύο ξεχωριστών δομών χρησιμοποιώντας την κρατική συσκευή, σαν σειρά του Netflix. Δεν υπήρχαν ηχογραφήσεις, κέρματα, μετρητές χρημάτων, οτιδήποτε δεν υπήρχε. Ως αποτέλεσμα, η πολιτική δομή, που βρισκόταν στο τιμόνι του κράτους, εξουδετέρωσε τη γραφειοκρατική δομή που διαμορφώθηκε με δική της επιλογή. Η κοινοτική σύνδεση αυτής της δομής ήταν θετική μέχρι να έρθει στις αρχές, αλλά ξαφνικά έγινε επικίνδυνη επειδή έθεσε την κυβέρνηση ως στόχο σε αυτή την επιχείρηση. Δεν χρειάζεται να εξηγήσουμε τα μειονεκτήματα μιας δομής της οποίας το κίνητρο είναι η θρησκεία να αναλάβει το κράτος. Φυσικά έπρεπε να απενεργοποιηθεί. Αλλά το θέμα δεν τελείωσε με την εκκαθάριση αυτής της δομής, υπήρχαν πολλοί ισχυρισμοί που τεκμηριώνονταν από στοιχεία που έπρεπε να ελέγξει η δικαστική εξουσία. Ο Ερντογάν έκανε μια κίνηση και εδώ, προσθέτοντας τη μονιμότητα του κράτους στη μαγική λέξη της σταθερότητας και μετατράπηκε σε «θύμα που υπερασπίστηκε το κράτος» και βγήκε με επιτυχία από τις τοπικές εκλογές 3 μήνες αργότερα. Η επιχείρηση μπορεί να έχει διαφορετικές προθέσεις, κανείς δεν κρίθηκε ένοχος, δεν ερευνήθηκε ή δικάστηκε εκτός από αυτούς που το έκαναν. Και εδώ ο Ερντογάν χρησιμοποίησε την πλειοψηφία του στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας και την εξουσία του στο δικαστικό σώμα και την αστυνομία.
Δεν πρέπει να αγνοηθεί το θέμα της απόπειρας πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου, που ο Ερντογάν έχει μετατρέψει σε «δώρο Θεού». Υπάρχουν συγκεκριμένα παραδείγματα για το πώς τα ζητήματα και οι έννοιες εξυπηρετούν αμέσως την πολιτική τους. Ένα παράδειγμα του λαϊκισμού του ζήσαμε στην ομιλία του στο Γκαζιαντέπ το Σάββατο. Το κοριτσάκι που δέχτηκε επίθεση από σκυλιά Pitbull έγινε ξαφνικά αντικείμενο της πολιτικής του Ερντογάν και δημιούργησε ταξική αντίληψη με την κατηγορία των «Λευκών Τούρκων». Γιατί, από καρδιάς, οι Τούρκοι του λευκού κολάρου ήταν τα τυφλά αφεντικά που κρατούσαν μικρά σκυλιά στο σπίτι στις ταινίες του Yeşilçam της δεκαετίας του ’70, και ήταν ο τύπος που αντιπαθούσαν μεγάλες μάζες φτωχών. Εννοώ τους ψηφοφόρους του AKP.
Το προφανές ερώτημα είναι γιατί ο Ερντογάν πιέζει τόσο σκληρά; Για να παραμείνει στην εξουσία. Η εξουσία είναι πλέον θέμα ύπαρξης και ανυπαρξίας για τον Ερντογάν και τους φίλους του. Γι’ αυτό μελετά την τάξη του πιο σκληρά από οποιονδήποτε άλλον. Ήθελε να γίνει Πρόεδρος, αλλά αναβλήθηκε λόγω ισορροπιών. Αποδέχτηκε την προεδρία του Αμπντουλάχ Γκιούλ, αν και δεν ήθελε. Αφού καθαρίστηκε ο χώρος, κάθισε στην καρέκλα. Ανέλυσε καλά το παράδειγμα των Turgut Özal και Süleyman Demirel. Μόλις έγινε πρόεδρος όπως αυτοί, έκανε κινήσεις επί κινήσεων για να μη χάσει το κόμμα του. Παρά την υπόσχεσή του, απενεργοποίησε τον Γκιουλ ενώ διαμόρφωσε το κόμμα. Βλέποντας κάποιο ρίσκο, εκκαθάρισε αμέσως τον Αχμέτ Νταβούτογλου. Όταν εμφανίστηκαν ανώμαλες συνθήκες, έφερε το προεδρικό σύστημα του κόμματος.
Υπάρχουν πιθανώς πολλά παραδείγματα που παραλείψαμε. Αλλά νομίζω ότι αυτά είναι αρκετά για να αποκαλυφθεί το θέμα. Στην πολιτική δεν μπορείς να πολεμήσεις τον αντίπαλό σου χωρίς να τον ξέρεις. Αν εναντιωθείτε με την άνεση του «Το δολάριο ανέβηκε στα 18 TL, η κυβέρνηση πάει», όταν το δολάριο πέσει στα 11 TL, θα σας υποδεχτούν οι ψηφοφόροι του AKP που χορεύουν χαλάι στους δρόμους. Το ερώτημα παραμένει «γιατί οι ψήφοι του κυβερνώντος μπλοκ δεν πέφτουν δραματικά παρά την τόση αρνητικότητα;». Το μόνο γνωστό γεγονός είναι ότι ο Ερντογάν είναι μια εκλογική πολιτική προσωπικότητα και μπορεί να κάνει πολλά για να τον κερδίσει. Αυτές οι πληροφορίες είναι πραγματικά πολύ πολύτιμες.

* Δημοσιογράφος