Τα φυτοφάρμακα που απαγορεύονται και πιστεύεται ότι είναι τοξικά για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται συνεχώς στην ΕΕ χάρη στη συνήθη χρήση παρεκκλίσεων έκτακτης ανάγκης, σύμφωνα με νέα έκθεση.

Η έκθεση, που εκπονήθηκε από την ομάδα Pesticide Action Network Europe (PAN), ανέλυσε τις άδειες έκτακτης ανάγκης για 24 δραστικές ουσίες σε φυτοφάρμακα μεταξύ 2019 και 2022.

Καθώς αυτά τα φυτοφάρμακα έχουν αποδειχθεί ότι είναι εξαιρετικά τοξικά για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον ή ότι συμβάλλουν στην αύξηση των ανθεκτικών στα αντιβιοτικά παθογόνων, έχουν απαγορευτεί στην ΕΕ.

Ωστόσο, διαπίστωσε ότι από τις 24 απαγορευμένες ουσίες φυτοφαρμάκων που αποτελούν αντικείμενο έρευνας, χορηγήθηκαν συνολικά 236 άδειες έκτακτης ανάγκης για 14 ουσίες μεταξύ 2019 και 2022.

Τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα, που σχετίζονται με την εξαφάνιση των μελισσών, αντιπροσωπεύουν σχεδόν τις μισές εγκρίσεις, ενώ ένα φυτοφάρμακο, το 1,3-διχλωροπροπένιο, έχει λάβει εξαιρέσεις παρόλο που δεν έχει ποτέ εγκριθεί για χρήση στην ΕΕ.

Οι συννομοθέτες της ΕΕ καθιέρωσαν το σύστημα παρεκκλίσεων για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων επειγουσών περιστάσεων που δεν μπορούν να ελεγχθούν με άλλα μέσα.

Αυτές οι άδειες έκτακτης ανάγκης έχουν σχεδιαστεί ώστε να είναι περιορισμένες χρονικά, δηλαδή για περίοδο που δεν υπερβαίνει τις 120 ημέρες.

Ωστόσο, η έκθεση διαπίστωσε ότι ορισμένα κράτη μέλη βασίζονται συστηματικά σε αυτές τις παρεκκλίσεις, χρόνο με το χρόνο, χωρίς να εφαρμόζουν τεχνικές Ολοκληρωμένης Διαχείρισης Παρασίτων (IPM).

Το IPM είναι μια στρατηγική βασισμένη στο οικοσύστημα που εστιάζει στη μακροπρόθεσμη πρόληψη των παρασίτων και των ζημιών που προκαλούν μέσω ενός συνδυασμού τεχνικών που εφαρμόζονται με ιεραρχική σειρά για την ελαχιστοποίηση της χρήσης χημικών φυτοπροστατευτικών προϊόντων.

Αν και η εφαρμογή των αρχών IPM αποτελεί ήδη υποχρεωτικό μέρος της οδηγίας για την αειφόρο χρήση των φυτοφαρμάκων, η δράση για την αειφόρο χρήση των φυτοφαρμάκων ήταν αργή και η υποστήριξη έλειπε σοβαρά, σύμφωνα με το Ελεγκτικό Συνέδριο της ΕΕ, το οποίο κατέληξε στο συμπέρασμα τον Φεβρουάριο του 2020 ότι η πρόοδος στη μέτρηση και η μείωση των σχετικών κινδύνων έχει περιοριστεί.

Συγκεκριμένα, η έκθεση προσδιορίζει την Ισπανία ως επαναλαμβανόμενο παραβάτη, παρόλο που η Αυστρία βρέθηκε να είναι ο «πρωταθλητής» των παρεκκλίσεων – γεγονός που μπορεί να εκπλήσσει, δεδομένου ότι η χώρα θεωρείται συχνά παιδί αφίσας για τη βιολογική γεωργία.

Η έκθεση διαπίστωσε ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι παρεκκλίσεις ζητήθηκαν από τη βιομηχανία ή τις δημόσιες αρχές, ενώ οι αγρότες ζήτησαν μόνο τέσσερις στην Ελλάδα.

Καταγγέλλοντας την «ευρεία κατάχρηση» αυτού του μηχανισμού έκτακτης ανάγκης, ο Martin Dermine, εκτελεστικός διευθυντής της PAN Europe, τόνισε ότι μια παρέκκλιση «θα πρέπει να αποτελεί εξαίρεση, που θα χρησιμοποιείται μόνο σε ειδικές περιπτώσεις και σε απρόβλεπτες περιστάσεις. Αυτή η εκτεταμένη κατάχρηση κάνει την Ευρωπαϊκή Ένωση η νομοθεσία για τα φυτοφάρμακα ένα κόσκινο».

Η Επιτροπή θέλει να ενισχύσει τους ελέγχους

Πηγή της ΕΕ είπε στην EURACTIV ότι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) διαπίστωσε ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, οι άδειες έκτακτης ανάγκης των κρατών μελών ήταν δεόντως αιτιολογημένες.

Ωστόσο, σε περιπτώσεις όπου η EFSA διαπίστωσε ότι οι αιτιολογήσεις που παρείχαν τα κράτη μέλη δεν ήταν ικανοποιητικές, η Επιτροπή “εξέδωσε αποφάσεις που απαγορεύουν στα ενδιαφερόμενα κράτη μέλη να επαναλαμβάνουν τέτοιες επείγουσες άδειες”.

Η πηγή πρόσθεσε ότι, στην τελευταία της εντολή, η Επιτροπή έδωσε επίσης εντολή στην EFSA να βελτιώσει τα πρωτόκολλα για την αξιολόγηση του κατά πόσον οι άδειες έκτακτης ανάγκης είναι «επαρκώς αιτιολογημένες», προκειμένου να επιτραπεί «ακόμη αυστηρότερος έλεγχος στο μέλλον». .

Οι συνέπειες της ρυθμιστικής αδυναμίας

Κληθείς για σχόλιο, εκπρόσωπος της Croplife Europe, που εκπροσωπεί την ευρωπαϊκή βιομηχανία φυτοπροστασίας, επανέλαβε ότι οι άδειες έκτακτης ανάγκης “περιορίζονται σε περιπτώσεις σαφούς κινδύνου για τη φυτική παραγωγή που δεν μπορούν να περιοριστούν με κανένα άλλο εύλογο μέσο”.

Σύμφωνα με την ένωση, οι λόγοι για αυτές τις εξουσιοδοτήσεις είναι «πολλαπλοί», συμπεριλαμβανομένων καθυστερήσεων στις εγκρίσεις προϊόντων ή/και έλλειψης αμοιβαίας αναγνώρισης.

«Στην ουσία είναι σύμπτωμα κακής εφαρμογής κάποιων πτυχών της ισχύουσας ρύθμισης», εξήγησαν, αναφερόμενοι στον λεγόμενο κανονισμό 1107/2009 που αφορά τη διάθεση στην αγορά φυτοπροστατευτικών προϊόντων.

Για το λόγο αυτό, τόνισαν την ανάγκη για συστήματα για την επιτάχυνση της διαδικασίας έγκρισης νέων δραστικών ουσιών και προϊόντων, καθώς και για τη δημιουργία μιας ταχείας διαδικασίας επέκτασης των εγκρίσεων για ειδικές καλλιέργειες, που θα μπορούσαν ενδεχομένως να λύσουν ορισμένες από αυτές τις προκλήσεις.

Ο εκπρόσωπος πρόσθεσε ότι οι περισσότερες από αυτές τις άδειες χορηγούνται για ειδικές καλλιέργειες -κυρίως οπωροκηπευτικά- για τις οποίες οι καλλιεργητές συχνά «δεν έχουν λύσεις, μεταξύ των εγγεγραμμένων».